Những trận mưa lớn sau bão Doksuri ở khu vực đông bắc Trung Quốc, nơi được coi là ‘vựa lúa’ của nước này, chắc chắn sẽ làm giảm sản lượng gạo năm nay.
Trước đó, những trận mưa như trút nước vào cuối tháng 5 năm 2023 ở miền bắc Trung Quốc đã làm ngập các cánh đồng lúa mì, làm dấy lên mối lo ngại cả ở trong nước và quốc tế về nguồn cung lúa mì của Trung Quốc và những tác động tiềm ẩn đối với an ninh lương thực. Các quan chức Trung Quốc mô tả lũ lụt là “sự kiện mưa tàn phá nặng nề nhất” đối với sản xuất lúa mì nước này trong thập kỷ qua.
Vào năm 2022, miền nam Trung Quốc phải hứng chịu mùa hè khô hạn và nóng nhất ở nước này trong vòng sáu thập kỷ. Đợt nắng nóng gay gắt dẫn đến hạn hán lớn, ảnh hưởng đến khoảng 2,2 triệu ha đất nông nghiệp. Các quan chức Trung Quốc hiện đang lo ngại rằng hạn hán có thể tấn công lưu vực sông Dương Tử, vùng trồng lúa chính của Trung Quốc.
Các hiện tượng thời tiết cực đoan, như hạn hán và lũ lụt, đã trở thành mối đe dọa lớn đối với nguồn cung cấp lương thực và nông nghiệp của Trung Quốc. Trong 70 năm qua, nhiệt độ trung bình của Trung Quốc đã tăng nhanh hơn mức trung bình toàn cầu, khiến nước này rất dễ bị lũ lụt, hạn hán và bão. Lượng mưa cực đoan đã làm giảm 8% năng suất lúa của Trung Quốc trong hai thập kỷ qua.
Các hiện tượng khí hậu cực đoan dự kiến sẽ xảy ra với tần suất ngày càng tăng ở Trung Quốc, gây nguy hiểm cho kế hoạch an ninh lương thực của nước này. Ngành nông nghiệp của Trung Quốc đang phải đối mặt với rủi ro ngày càng tăng do hậu quả của các cú sốc khí hậu và thay đổi điều kiện trồng trọt do sự nóng lên toàn cầu.
Ảnh chụp ngày 5 tháng 8 năm 2023 cho thấy các khu vực bị ngập lụt ở quận Yanshou của Cáp Nhĩ Tân, tỉnh Hắc Long Giang, Đông Bắc Trung Quốc.
Thiếu nước là thành phần quan trọng nhất và có khả năng gây tác động lớn nhất cho cuộc khủng hoảng khí hậu rộng lớn hơn. Trung Quốc sẽ là một trong những quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi tình trạng thiếu nước. Thiếu nước và ô nhiễm từ lâu đã được coi là một trong những mối đe dọa hàng đầu đối với an ninh lương thực của nước này.
Mặc dù có lượng tài nguyên nước ngọt tái tạo cao thứ năm trên thế giới, song tài nguyên nước bình quân đầu người của Trung Quốc chưa đến 25% mức trung bình của thế giới vào năm 2018. Tệ hơn nữa, tài nguyên nước ngọt của quốc gia này phân bổ không đồng đều giữa các khu vực — miền nam phải đối mặt với lũ lụt định kỳ trong khi miền bắc chiến đấu hạn hán thường xuyên.
Sự thay đổi trong cơ cấu cây trồng của Trung Quốc và những thay đổi về không gian trong sản xuất ngũ cốc đã khiến thách thức về nước càng trở nên khó khăn hơn. Để duy trì khả năng tự cung tự cấp ngũ cốc, Trung Quốc đã tăng sản lượng ngũ cốc bằng cách chuyển sản xuất sang các khu vực kém phát triển hơn trong nước, chủ yếu là các khu vực nội địa và phía bắc.
Năm 1995, các tỉnh phía bắc của Trung Quốc sản xuất 46% lượng ngũ cốc của cả nước, nhưng đến năm 2021, tỷ lệ này đã tăng lên 60%. Tuy nhiên, các tỉnh phía bắc chỉ có 24% nguồn nước ngọt của Trung Quốc.
Từ năm 1995 đến năm 2021, sản lượng ngũ cốc ở các tỉnh phía Bắc tăng gần 200 triệu tấn, trong khi sản lượng ngũ cốc ở các tỉnh phía Nam chỉ tăng nhẹ. Các tỉnh Hà Nam, Sơn Đông và Hà Bắc, chỉ với 4% nguồn nước mặt của đất nước, sản xuất 24% ngũ cốc của Trung Quốc.
Việc mở rộng diện tích đất được tưới tiêu, đặc biệt là ở phía bắc, là một trong những yếu tố góp phần quan trọng vào sự gia tăng đáng kể sản lượng ngũ cốc của Trung Quốc trong những thập kỷ qua. Ở các tỉnh phía bắc của Trung Quốc, nơi có lượng mưa và nguồn nước mặt thấp, việc tưới tiêu bằng nước ngầm là rất quan trọng.
Việc phụ thuộc vào nước ngầm đã dẫn đến việc khai thác quá mức và ảnh hưởng xấu đến môi trường. Kể từ cuối những năm 1990, thấu chi nước ngầm đã trở thành một trong những vấn đề tài nguyên nghiêm trọng nhất của Trung Quốc.
Ngoài những thách thức về khan hiếm nước, việc sử dụng quá nhiều phân bón hóa học và thuốc trừ sâu cùng với các biện pháp thâm canh đã làm trầm trọng thêm tình trạng suy thoái và ô nhiễm đất.
Biến đổi khí hậu có nguy cơ làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu nước, làm suy yếu an ninh lương thực của Trung Quốc. Hiệu ứng El Nino sẽ làm gia tăng sự bất ổn về khí hậu ở lưu vực sông Dương Tử, gây lũ lụt ở phía nam, hạn hán ở phía bắc và mùa hè lạnh giá ở phía đông bắc – làm trầm trọng thêm tình trạng khan hiếm nước và chênh lệch giữa các khu vực.
Là nhà sản xuất và nhập khẩu lương thực lớn nhất thế giới, những biến động nhỏ trong sản xuất lương thực nội địa của Trung Quốc và những điều chỉnh trong chính sách thương mại nông nghiệp của nước này ảnh hưởng lớn đến thương mại lương thực toàn cầu. Mất mùa lúa mì ở Hà Nam và các tỉnh sản xuất ngũ cốc khác sau trận mưa gần đây có thể khiến nhập khẩu lúa mì của Trung Quốc đạt 12 triệu tấn vào năm 2023.
Đối mặt với các mối đe dọa ngày càng tăng từ biến đổi khí hậu, Trung Quốc cần đạt được sự cân bằng phù hợp giữa thúc đẩy sản xuất ngũ cốc trong nước và an ninh nước. Chính sách hiện tại gây áp lực buộc các tỉnh khô hạn phía bắc phải sản xuất nhiều ngũ cốc hơn có thể khiến hệ thống lương thực của Trung Quốc dễ bị tổn thương hơn trước các cú sốc khí hậu.
