Kim ngạch xuất khẩu rau quả của Việt Nam sang thị trường trọng điểm Trung Quốc trước đây duy trì ở mức từ 60% - 70%, tuy nhiên những năm qua kim ngạch xuất khẩu rau quả sang thị trường này luôn trong đà sụt giảm. Nhưng trong 11 tháng đầu năm nay, mức giảm đến 21,36% so với cùng kỳ năm trước ở thị trường Trung Quốc đã kéo giảm kim ngạch xuất khẩu rau quả cả nước.
Phía trước, Bộ Nông nghiệp–Phát triển nông thôn (NN-PTNT) đặt mục tiêu đến năm 2025 kim ngạch xuất khẩu rau quả phải đạt 5 tỷ USD. Năm 2022 kim ngạch xuất khẩu rau quả đạt từ 3,4 - 3,5 tỷ USD, còn 2 năm nữa để ngành rau quả phấn đấu đạt mục tiêu của bộ chủ quản.
Tuy nhiên, muốn đưa kim ngạch lên 5 tỷ USD hay thậm chí 7 tỷ USD vào năm 2025, xuất khẩu rau quả Việt Nam vẫn phải dựa vào thị trường Trung Quốc?
Rào cản chính sách “zero COVID”
Theo số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan, kim ngạch xuất khẩu rau quả tháng 11/2022 đạt 306,06 triệu USD, giảm 1,2% so với tháng trước. Cộng dồn 11 tháng đầu năm 2022 kim ngạch xuất khẩu rau quả đạt gần 3,1 tỷ USD, giảm 6% so với cùng kỳ năm ngoái. Dự kiến tháng 12 sẽ xuất khẩu đạt khoảng 300 triệu USD, như vậy xuất khẩu rau quả năm nay có khả năng sẽ đạt từ 3,4 - 3,5 tỷ USD.
Top 5 thị trường xuất khẩu rau quả chủ lực của Việt Nam chỉ duy nhất thị trường Trung Quốc sụt giảm, các thị trường còn lại đều tăng trưởng
Theo đó, kim ngạch xuất khẩu rau quả sang thị trường Trung Quốc trong tháng 11/2022 đạt hơn 165,615 triệu USD, so với tháng 11/2021 tăng 32,58% so với. Tuy nhiên, cộng dồn 11 tháng chỉ đạt 1,373 tỷ USD, giảm đến 21,36% so với cùng kỳ năm trước.
Đứng thứ hai là thị trường Hoa Kỳ với kim ngạch xuất khẩu rau quả trong tháng 11 đạt 13,186 triệu USD, giảm 29,76% so với tháng 11/2021. Tuy nhiên, cộng dồn 11 tháng đạt hơn 232,202 triệu USD, tăng 14,28% so với cùng kỳ năm 2021.
Thị trường thứ ba là Hàn Quốc với kim ngạch xuất khẩu đạt 14,445 triệu USD, tăng 25,19% so với tháng 11/2021. Cộng dồn 11 tháng đạt 164,10 triệu USD, tăng 14,24% so với cùng kỳ năm trước.
Kế đến là thị trường Thái Lan với kim ngạch xuất khẩu trong 11 tháng qua đạt 162,263 triệu USD, tăng 19,67% so với cùng kỳ năm ngoái, và thứ năm là thị trường Nhật Bản với kim ngạch xuất khẩu đạt 154 triệu USD, tăng 7,23% so với cùng kỳ năm 2021.
Lý giải về nguyên nhân kim ngạch xuất khẩu rau quả sang thị trường Trung Quốc sụt giảm mạnh, ông Đặng Phúc Nguyên - Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam (Vinafruit) cho biết, do từ đầu năm 2022 đến nay Chính phủ Trung Quốc vẫn áp dụng chính sách “zero COVID” nên công tác kiểm tra tại các cửa khẩu rất ngặt nghèo làm cho hàng hóa lưu thông rất chậm.
Thời gian sau, Trung Quốc có nới lỏng một chút nhưng khi hàng hóa từ Việt Nam sang họ vẫn bắt buộc phải thay xe, thay tài xế, sau khi chuyển hàng xong mới trả container lại cho Việt Nam. Chính việc này đã kéo dài thời gian thông qua và làm giảm lượng rau quả xuất khẩu.
Bên cạnh đó, do Việt Nam chưa ký Nghị định thư về bảo vệ thực vật với Trung Quốc nên tỷ lệ lấy hàng để kiểm tra rất cao so với các nước có ký Nghị định thư như Thái Lan.
“Mặt hàng nào có ký Nghị định thư thì phía Trung Quốc sẽ lấy mẫu kiểm tra từ 10% - 20%, những mặt hàng nào chưa ký Nghị định thư Trung Quốc sẽ kiểm tra gần như 100%. Đây là một trong những nguyên nhân làm cho hàng hóa của Việt Nam bị chậm thông quan, dẫn đến kim ngạch xuất khẩu rau quả sang Trung Quốc sụt giảm so với trước, kéo kim ngạch xuất khẩu rau quả của cả nước sụt giảm theo”, Tổng thư ký Vinafruit thông tin.
Việt Nam đã xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc 8 loại trái cây nhưng chỉ mới ký Nghị định thư với sầu riêng, măng cụt, chuối và sắp tới là khoai lang. Các mặt hàng còn lại dù được xuất chính ngạch nhưng chưa có Nghị định thư về bảo vệ thực vật nên vẫn bị Trung Quốc kiểm tra 100%.
“Ký Nghị định thư tức là Trung Quốc công nhận giấy kiểm dịch của Việt Nam, khi đã có giấy kiểm vật dịch phía Trung Quốc sẽ không kiểm tra hoặc chỉ lấy mẫu kiểm tượng trưng. Trong khi đó rau quả của Trung Quốc vào thị trường Việt Nam rất dễ dàng do phía Việt Nam không áp dụng chính sách “Zero COVID” và Việt Nam thực hiện đúng theo quy định của RCEP. Đây là hiệp định Trung Quốc ký với khối Asean mở cửa thị trường cho hàng hóa Trung Quốc vào các nước trong khối”, Tổng thư ký Vinafruit nói.
Sẽ ồ ạt vào thị trường Trung Quốc mùa Tết
Theo ông Nguyên, do Trung Quốc bị hạn hán bị mất mùa thanh long, xoài, bưởi, chuối nên nước này đang tăng cường nhập khẩu rau quả phục vụ Tết Nguyên đán. Dự kiến, hàng rau quả của Việt Nam sẽ vào thị trường Trung Quốc ồ ạt trong tháng cuối năm, bên cạnh đó, những mặt hàng đã ký Nghị định thư như chuối, sầu riêng sẽ được xuất khẩu thoải mái sang Trung Quốc.
Với việc Trung Quốc ký Nghị định thư với 04 mặt hàng gồm măng cụt, sầu riêng, chuối và khoai lang, chanh dây chỉ mới cho phép xuất thí điểm, có thể sang năm 2023 Việt Nam sẽ ký Nghị định thư với Trung Quốc về chanh dây.
Từ những tín hiệu tích cực trên, Vinafruit kỳ vọng sang năm 2023 kim ngạch xuất khẩu rau quả sang Trung Quốc sẽ tăng mạnh góp phần thúc đẩy kim ngạch xuất khẩu rau quả của cả nước tăng lên. Dự kiến kim ngạch xuất khẩu rau quả sang thị trường Trung Quốc trong năm 2023 sẽ tăng khoảng 20%, đưa kim ngạch xuất khẩu rau quả năm 2023 sẽ đạt 4 tỷ USD. Nếu tình hình thực tế đúng như kỳ vọng của Vinafruit thì mục tiêu xuất khẩu 5 tỷ USD vào năm 2025 là trong tầm tay.
Bộ NN-PTNT cho biết đang tiếp tục đàm phán với Trung Quốc để mở cửa thị trường cho trái bưởi, bơ, dừa và dứa. Bên cạnh đó Bộ sẽ đàm phán ký các Nghị định thư cho 08 loại trái cây đã được phép xuất khẩu chính ngạch nhưng chưa có Nghị định thư. Ví dụ như thanh long, chôm chôm… và sẽ tiếp tục đàm phán mở cửa thêm các thị trường mới hứa hẹn xuất khẩu rau quả sẽ khởi sắc.
“Năm 2022 là năm mà ngành rau quả phát triển vượt bậc về mở cửa thị trường. Đã có 04 loại trái đi Trung Quốc có Nghị định thư, và bưởi đã xuất khẩu sang Mỹ, nhãn xuất khẩu sang Nhật Bản, New Zealand cũng đã mở cửa cho bưởi, chanh, nhưng muốn nâng kim ngạch xuất khẩu rau thì quan trọng vẫn là thị trường Trung Quốc”, Tổng thư ký Vinafruit nhận định.
