Ngoài ra, tác động của kinh tế thế giới cũng như những cam kết cắt giảm thuế quan đang đặt ra nhiều thách thức cho hoạt động xuất nhập khẩu (XNK) của Việt Nam nói chung và số thu ngân sách Nhà nước (NSNN) năm 2023 của ngành Hải quan nói riêng.
Theo Tổng cục Hải quan, số thu ngân sách tháng 1/2023 giảm sâu so với với cùng kỳ 2022 do có kỳ nghỉ Tết Nguyên đán dài ngày (trong khi dịp nghỉ Tết Nhâm Dần 2022 vào tháng 2/2022). Số thu ngân sách từ hoạt động xuất nhập khẩu (XNK) tháng 1/2023 đạt 24.852 tỷ đồng, đạt 5,8% so với dự toán (số dự toán 425.000 tỷ đồng), giảm 42,3% so với cùng kỳ năm 2022.
Trong tháng 1/2022, Cục Hải quan TP. HCM đã làm thủ tục thông quan hàng hóa qua các cảng TP. HCM gần 6,7 tỷ USD, trong đó hàng xuất khẩu giảm hơn 1 nửa so với cùng kỳ năm trước. Tính từ đầu năm 2023 đến ngày 31/1/2023, tổng trị giá xuất nhập khẩu hàng hoá đạt 6,68 tỷ USD, giảm 42,26% (tương đương 4,89 tỷ USD) so với cùng kỳ năm 2022.
Đối với hoạt động xuất nhập khẩu, tháng 1/2023, tổng kim ngạch ước đạt 46,56 tỷ USD, giảm 17,3% so với tháng trước (tương ứng giảm 9,77 tỷ USD). Trong đó, xuất khẩu ước đạt 25,08 tỷ USD, giảm 13,6% (tương ứng giảm 3,95 tỷ USD) và nhập khẩu ước đạt 21,48 tỷ USD, giảm 21,3% (tương ứng giảm 5,82 tỷ USD).
So với cùng kỳ năm 2022, kim ngạch xuất nhập khẩu của tháng 1/2023 giảm 25,01%, tương ứng giảm 15,53 tỷ USD. Trong tháng đầu tiên của năm 2023, cả nước ước xuất siêu 3,6 tỷ USD.
Theo một số chuyên gia kinh tế, thông thường những tháng cuối năm 2022 là cao điểm của hoạt động XNK và số thu thuế của ngành Hải quan đạt cao nhất cả năm. Thế nhưng năm 2022, số thu 6 tháng cuối năm lại giảm đáng kể (khoảng 7%) so với đầu năm.
Nhiều ngành hàng nhập khẩu chủ lực, nhất là nguyên liệu cho sản xuất xuất khẩu đều giảm mạnh, không có đơn hàng, đặc biệt với các ngành dệt may, da giày, nội thất, nhôm công nghiệp, sắt thép, xi măng... Với nhiều yếu tố khách quan khác, dự báo năm 2023, thu thuế từ hoạt động XNK có thể giảm so với những năm trước.
Đại diện Ban Nghiên cứu phát triển kinh tế tư nhân (Ban 4 - Hội đồng Tư vấn cải cách thủ tục hành chính) phân tích: Nguyên nhân của sự sụt giảm đơn hàng được cho là chủ yếu đến từ 2 yếu tố.
Thứ nhất: Chính sách thắt chặt tiền tệ để chống lạm phát và nguy cơ suy thoái kinh tế tại nhiều quốc gia châu Âu, Mỹ cũng như toàn cầu khiến nhu cầu tiêu dùng và đầu tư (đặc biệt là đầu tư lĩnh vực bất động sản trên toàn cầu) giảm mạnh.
Thứ hai: Xu hướng ngày càng gia tăng tần suất các vụ việc điều tra phòng vệ thương mại đối với hàng hóa của Việt Nam, đặc biệt từ phía Mỹ, khiến nhiều doanh nghiệp Việt Nam bị động và gặp nhiều bất lợi trong tiếp cận thị trường.
“Qua buổi làm việc với một số doanh nghiệp thấy rằng, kế hoạch sản xuất kinh doanh của họ đều giảm năm 2023, thậm chí một số doanh nghiệp cắt giảm 30 - 50% cùng với cho lao động nghỉ việc hoặc nghỉ việc luân phiên vì không có đơn hàng mới”, ông Đoàn Mạnh Hải - Phó Chi cục trưởng Chi cục Hải quan Bắc Hà Nội (Cục Hải quan Hà Nội) cho biết.
Một thách thức nữa là việc thực hiện lộ trình cắt giảm thuế quan đã cam kết trong các hiệp định thương mại tự do (FTA). Cuối năm 2022, Chính phủ đã ban hành 16 biểu thuế xuất khẩu, nhập khẩu ưu đãi để thực hiện 16 FTA trong giai đoạn 2022 - 2027. Như vậy, ngay trong năm 2023, nhiều mặt hàng nhập khẩu có thuế suất cao sẽ bị cắt giảm thuế và sẽ còn giảm sâu hơn trong các năm sau.
Việc nhập khẩu than chiếm tỷ trọng tương đối cao trong tổng thu ngân sách. Song, hiện nay, các nhà máy nhiệt điện cũng giảm sử dụng than mà chuyển sang điện năng lượng mặt trời, điện gió. Xung đột Nga - Ukraina khiến việc sản xuất, các đơn hàng của doanh nghiệp thời gian tới bị ảnh hưởng trực tiếp… cũng là những vấn đề sẽ tác động trực tiếp đến số thu của ngành Hải quan trong thời gian tới.
Trước những khó khăn này, bà Lê Như Quỳnh - Cục trưởng Cục Thuế XNK (Tổng cục Hải quan) cho biết: Lãnh đạo Tổng cục đã quán triệt các đơn vị thuộc và trực thuộc tiếp tục đẩy mạnh triển khai thực hiện nhiều giải pháp. Theo đó, đầu tiên là tích cực triển khai đẩy mạnh cải cách, đơn giản hóa thủ tục, giải quyết kịp thời vướng mắc phát sinh thuộc thẩm quyền, chính sách thuế, công tác quản lý thuế, chế độ kế toán, chế độ hoàn thuế, miễn thuế, tháo gỡ khó khăn tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp; tiếp tục đẩy mạnh hợp tác với ngân hàng để thực hiện thí điểm nộp thuế điện tử 24/7 đảm bảo người nộp thuế có thể nộp tiền thuế mọi lúc, mọi nơi, mọi phương tiện.
Đồng thời, ngành Hải quan tập trung rà soát các mặt hàng nhập khẩu có điều kiện, các lô hàng vận chuyển độc lập, hàng hóa tạm nhập tái xuất, tạm xuất tái nhập, quá cảnh và hàng hóa đưa về bảo quản chờ thông quan; rà soát, kiểm tra và phát hiện những vi phạm trong phân loại hàng hóa, xác định trị giá hay xuất xứ của hàng hóa, từ đó áp dụng các biện pháp truy thu, ấn định thuế; tập trung phân tích, xác định dấu hiệu nghi vấn, chú trọng các trường hợp hàng hóa nhập khẩu để tạo tài sản cố định của các dự án ưu đãi đầu tư, hàng hóa miễn thuế nhằm đảm bảo hoàn thành chỉ tiêu thu ngân sách được giao.
