“Vĩ mô đang trong mùa hè, còn doanh nghiệp đang trong mùa đông giá lạnh”

Nếu nhìn sâu vào bức tranh doanh nghiệp, có thể thấy doanh nghiệp đang khó khăn chồng chất khi thị trường bị thu hẹp, nguồn vốn gặp khó khăn, chất lượng và số lượng nguồn lao động cũng gặp khó,… dẫn đến hiệu quả sản xuất kinh doanh thấp. Đó là nhận định được TS. Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch Trung tâm trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC), nguyên Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) nêu ra tại hội thảo “Động lực Phát triển kinh tế Việt Nam 2023”, sáng 14/12.

Chỉ doanh nghiệp có khả năng cạnh tranh mới có khả năng tồn tại

Đánh giá về năm 2022, ông Vũ Tiến Lộc cho rằng đây là một năm đặc biệt với hai mảng sáng tối trong nền kinh tế, trong đó 6 tháng đầu năm gam màu của nền kinh tế khá sáng sủa nhưng 6 tháng cuối năm thì màu xám nhiều hơn.

“Nhìn chung tổng thể những con số, vĩ mô đang trong mùa hè, còn doanh nghiệp đang trong mùa đông giá lạnh”, ông Lộc nói và dẫn chứng trong 11 tháng đầu năm, số doanh nghiệp mới thành lập tiếp tục đạt kỷ lục, đạt 194.000 doanh nghiệp, tăng 33% so với cùng kỳ năm 2021. Điều này minh chứng cho việc trong khó khăn tinh thần khởi nghiệp vẫn rất cao.

Tuy nhiên, cũng trong 11 tháng đầu năm đã có 132.000 doanh nghiệp phải rút khỏi thị trường, tăng 24,3% so với cùng kỳ, đây là tỷ lệ cao nhất từ trước đến nay. Theo đó, cứ 10 doanh nghiệp được thành lập thì 7 doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường, đây là con số cần đáng suy nghĩ. Quan trọng nhất là các doanh nghiệp mới bước vào thị trường phần lớn là các doanh nghiệp trẻ, nhỏ, trong khi các doanh nghiệp rời khỏi thị trường là các doanh nghiệp đã có một quá trình phát triển, có quy mô tương đối lớn. Cho nên bản chất của hiện tượng này là sự tổn thất của thị trường, nó là vấn đề tăng trưởng, vấn đề việc làm, vấn đề niềm tin trong nền kinh tế.

Theo ông Lộc, nếu nhìn sâu vào bức tranh doanh nghiệp, thì có thể thấy doanh nghiệp đang khó khăn chồng chất khi thị trường bị thu hẹp, nguồn vốn gặp khó khăn, chất lượng và số lượng nguồn lao động cũng gặp khó,… dẫn đến hiệu quả sản xuất kinh doanh thấp.

Ông dẫn chứng, năm 2020, chỉ có 39,7% doanh nghiệp có lãi, 41,5 % kinh doanh thua lỗ và hơn 18,8% hòa vốn. Con số này dường như không được cải thiện trong tiến trình cải cách suốt những năm qua. Thậm chí, năm 2022, hiệu suất kinh doanh của doanh nghiệp không những không được cải thiện mà còn thụt lùi vì môi trường kinh doanh trở nên khó khăn hơn, doanh nghiệp đã suy kiệt sau hai năm chống chọi với COVID, giờ lại đương đầu với khó khăn từ nhiều phía như suy thoái, chiến tranh, lạm phát, đứt gãy chuỗi cung ứng…

Nhiều ý kiến cho rằng, tình hình hiện nay là một tai nạn khách quan từ bên ngoài đối với doanh nghiệp, nhưng ông Lộc đánh giá thực tế khi đối mặt với những tai nạn như vậy, những yếu kém trong nội bộ của doanh nghiệp được bộc lộ ra, nó tác động trực tiếp đến tình hình của doanh nghiệp, buộc các doanh nghiệp phải rút khỏi thị trường.

“Có một điều an ủi là bối cảnh khó khăn như vậy, những khó khăn nội bộ mới bộc lộ ra tạo nên sức ép và động lực để doanh nghiệp thay đổi, chuyển đổi. Nếu trong điều kiện bình thường sẽ thay đổi rất chậm nhưng trước áp lực của tình thế đặt ra, buộc doanh nghiệp phải thay đổi để thanh lọc, khiến cho quá trình tái cấu trúc của thị trường diễn ra mạnh mẽ hơn. Đây là quá trình mà chỉ có doanh nghiệp có khả năng cạnh tranh mới có khả năng tồn tại”, ông Lộc nói.

Trong bối cảnh như vậy, dự báo về năm 2023, ông Lộc cho rằng, những khó khăn của những tháng cuối năm 2022 sẽ tiếp tục kéo dài trong 6 tháng đầu năm 2023, tình hình sẽ có những thay đổi tích cực hơn vào những tháng cuối năm 2023. Dù dự báo như vậy nhưng sẽ có biến đổi khó lường và không thể có dự báo nào chính xác. Do đó, chúng ta chỉ có thể nâng cao nội lực để ứng phó với sự thay đổi. Khả năng chống chịu, khả năng thích nghi sẽ trở thành yếu tố hàng đầu trong năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, của nền kinh tế.

TS. Vũ Tiến Lộc cho biết, trước đây, khi đánh giá về năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp chúng ta thường nhìn vào các chỉ số cơ bản như năng suất, chất lượng, giá cả sản phẩm, dịch vụ,… còn hiện nay, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp không chỉ hạn hẹp như vậy mà còn phải thêm năng lực thích ứng “dĩ bất biến, ứng vạn biến”. Muốn làm được điều này thì sản xuất kinh của doanh nghiệp không chỉ chú ý đến chất lượng hay giá cả của sản phẩm, năng suất lao động mà phải tiếp cận tư duy kinh doanh có trách nhiệm, phát triển bền vững.

Một vấn đề nữa đó là chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, chuyển đổi nhân văn. Cần được tiếp cận một cách đúng đắn hơn nữa. Chuyển đổi số chỉ là phương thức chúng ta cần có những chính sách giải pháp để thúc đẩy giải pháp này. Và thị trường nội bộ các doanh nghiệp cần có chỗ đứng vững chãi.

Ngoài ra, các doanh nghiệp cần nâng cao năng lực pháp lý, chúng ta không chỉ cần môi trường kinh doanh thuận lợi, mà còn cần môi trường an toàn. An toàn pháp lý trong kinh doanh là rất quan trọng, cần an toàn trong thể chế, minh bạch, công bằng, không hình sự hóa.

Năm 2023 là năm của hành động

Đồng quan điểm, ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội cho rằng, doanh nghiệp là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nhưng lại đang gặp rất nhiều khó khăn. Cho nên, năm 2023 trên cơ sở hệ thống giải pháp mà Chính phủ đặt ra đã khá toàn diện, đầy đủ trên mọi lĩnh vực, điều quan trọng là phải thực thi một cách kịp thời, tốc độ, quyết liệt các giải pháp đã đề ra. Năm 2023 là năm bản lề và cũng là năm của hành động.

Đặc biệt, ông Hiếu nhấn mạnh cần bám sát những khó khăn của cộng đồng doanh nghiệp để kịp thời phát hiện và giải quyết các khó khăn vướng mắc. Một trong những vấn đề đó là cơ chế, thể chế.

Ông Hiếu lấy ví dụ cần tháo gỡ khó khăn của thị trường vốn. Những vụ việc thời gian vừa qua, nhà đầu tư rất muốn lấy lại niềm tin và kỳ vọng một điều là phải minh bạch quy trình giải quyết các vấn đề, nhà đầu tư phải hiểu các vụ việc như vậy đang được giải quyết như thế nào, họ phải được cập nhật thông tin, họ phải biết việc giải quyết các vụ việc thì nhà đầu tư sẽ được bảo vệ quyền lợi đến đâu, hoặc lợi ích của các bên đến đâu… Còn hiện tại nhà đầu tư vẫn lo lắng vì không biết sắp tới những vụ việc như vậy xảy ra họ sẽ được giải quyết như thế nào.

Thứ hai, ông Hiếu đề nghị cần tập trung giải quyết các vấn đề căn cơ như vấn đề đầu tư công. Đây là vấn đề không hề mới, năm nào cũng nói đi nói lại.

Ngoài ra, cần giải quyết các vấn đề phát sinh mới, vướng mắc tránh những giải pháp đột ngột, không dự báo trước được khiến cho các doanh nghiệp khó khăn trong việc thích ứng, chuyển hướng, xây dựng kịch bản trước.

Bên cạnh cần tiếp tục cải thiện môi trường kinh doanh ông Hiếu cho rằng cần quan tâm đặc biệt là sự minh bạch và công bằng, cạnh tranh lành mạnh, hướng tới chất lượng cao hơn không chỉ đơn thuần là giải quyết các thủ tục hành chính.

“Sự cải thiện này không chỉ từ phía các cơ quan Nhà nước mà còn có sự tham gia có trách nhiệm của tất cả các chủ thể. Như vấn đề thị trường vốn có ba bên, Nhà nước giám sát, đặt ra luật, còn nhà đầu tư có trách nhiệm tìm hiểu thông tin trước khi tham gia và bản thân doanh nghiệp cũng phải có trách nhiệm. Hiện nay, đây là cơ hội đối với các doanh nghiệp để tự phân loại và bứt phá. Những doanh nghiệp có trách nhiệm và trung thành với nhà đầu tư sẽ có cơ hội vươn lên”, ông Hiếu khẳng định.