Trong bối cảnh nguồn lực ngân sách còn hạn chế, phương thức đối tác công tư (PPP) được coi là giải pháp phù hợp để huy động nguồn vốn lớn.
Tuy nhiên, kinh nghiệm triển khai PPP tại Cục Đường bộ (Bộ Xây dựng) và tại TP. Đà Nẵng, một trong những địa phương tiên phong về đô thị thông minh, đã cho thấy nhiều kết quả đáng khích lệ song cũng đối mặt với không ít rào cản về pháp lý và cơ chế hoàn vốn.
Cục Đường bộ: Huy động vốn và khai thác tài sản công
Theo đại diện Cục Đường bộ, nhu cầu vốn đầu tư kết cấu hạ tầng giao thông giai đoạn 2026 – 2030 ước tính lên tới gần 3 triệu tỷ đồng. Để đáp ứng nhu cầu này, việc huy động vốn qua PPP là tất yếu.
Trước năm 2020 (thời điểm Luật PPP ban hành), cả nước đã huy động được khoảng 318.857 tỷ đồng để đầu tư 140 dự án BOT giao thông. Sau khi Luật PPP có hiệu lực, Bộ Xây dựng và các địa phương đang triển khai khoảng 16 dự án theo hình thức BOT với sơ bộ tổng mức đầu tư khoảng 440.000 tỷ đồng. Trong số này, vốn nhà đầu tư huy động khoảng 230.000 tỷ đồng, còn vốn nhà nước tham gia khoảng 210.000 tỷ đồng (chiếm khoảng 51% tổng mức đầu tư).
Đáng chú ý, để hoàn thành mục tiêu có khoảng 5.000 km đường cao tốc vào năm 2030 theo Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, hiện nay Bộ Xây dựng và các địa phương đang hoàn thiện thủ tục triển khai nâng cấp, mở rộng một số dự án cao tốc đạt quy mô hoàn chỉnh theo phương thức PPP. Các dự án này bao gồm 18 đoạn tuyến trên cao tốc Bắc – Nam phía Đông (1.144km) và một số tuyến cửa ngõ đô thị lớn.
Cục Đường bộ cũng nhận thấy tiềm năng thương mại hóa tài sản công đã đầu tư bằng vốn ngân sách là rất lớn. Luật Đường bộ đã có quy định về việc thu phí sử dụng đường cao tốc do nhà nước đầu tư, sở hữu, quản lý và khai thác. Do đó, việc khai thác các tuyến cao tốc này thông qua hình thức nhượng quyền thu phí, quản lý, vận hành và bảo trì (O&M) theo phương thức PPP là một giải pháp khả thi.
Tuy nhiên, Cục đường bộ cho biết, dù đã đạt được những kết quả nhất định, môi trường thu hút đầu tư PPP vào hạ tầng giao thông vẫn bị ảnh hưởng. Các dự án BOT triển khai trước thời điểm Luật PPP ban hành còn một số hạn chế về pháp luật, và việc điều chỉnh chính sách, pháp luật, quy hoạch theo yêu cầu thực tiễn đã dẫn đến phát sinh vướng mắc tại một số dự án.
Trên cơ sở những khó khăn, Bộ Xây dựng đã kiến nghị Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) hỗ trợ công tác chuẩn bị dự án và nâng cao tính khả thi tài chính. Cụ thể:
Cung cấp sổ tay hướng dẫn hoặc chia sẻ kinh nghiệm về xây dựng cấu trúc tài chính, phân bổ rủi ro, hợp đồng mẫu, cơ chế chia sẻ doanh thu.
Tổ chức các khóa đào tạo và tham quan học tập tại nước ngoài về lập, thẩm định dự án, lựa chọn nhà đầu tư và quản lý hợp đồng PPP.
Đà Nẵng: Kiến tạo đô thị và giao thông thông minh
Đà Nẵng là một trong những địa phương đi đầu cả nước trong việc ban hành Đề án Đô thị thông minh và triển khai thực tế trên quy mô toàn thành phố. Trong những năm qua, Đà Nẵng đã xây dựng Mạng MAN đô thị dài 450 km, kết nối 192 cơ quan với băng thông lớn để phục vụ dịch vụ số liên thông.
Vận hành Trung tâm dữ liệu đạt chuẩn Tier-III, dung lượng 500TB, theo tiêu chuẩn ISO 27001:2013.
Năm 2023, Thành phố đưa vào vận hành Trung tâm Giám sát, Điều hành và Xử lý tập trung (IOC) giai đoạn 1, bao gồm 159 dịch vụ giám sát, 52 dịch vụ phân tích – cảnh báo và 15 nhóm dịch vụ thông minh phục vụ chỉ đạo điều hành dựa trên dữ liệu thời gian thực.
Hiện Thành phố đang triển khai Module ENSURE – Trung tâm thiên tai thông minh, dự kiến hoàn thành vào năm 2027.
Kinh nghiệm của Đà Nẵng đặt ra một mô hình hợp tác PPP rõ ràng. Nhà nước đóng vai trò kiến tạo - Doanh nghiệp dẫn dắt công nghệ. Nhà nước định chuẩn về kiến trúc, dữ liệu và an toàn thông tin -doanh nghiệp cung cấp giải pháp, vận hành và đổi mới.
Tuy nhiên, trong lĩnh vực chuyển đổi số và đô thị thông minh, Đà Nẵng đối mặt với nhiều rào cản pháp lý: Khung pháp lý PPP trong lĩnh vực số còn hạn chế, chưa phù hợp với tính chất vòng đời ngắn của sản phẩm công nghệ.
Nguồn thu và cơ chế hoàn vốn cho doanh nghiệp tham gia chưa thực sự rõ ràng. Một số mô hình chưa có căn cứ pháp lý, đặc biệt là khai thác dữ liệu để chia sẻ giá trị trong các dự án PPP.
Các dự án PPP về chuyển đổi số liên quan đến dữ liệu của cơ quan nhà nước, yêu cầu phải do cơ quan chủ quản trực tiếp quản lý, khai thác. Điều này gây khó khăn trong việc hợp tác PPP, giao doanh nghiệp thiết lập, vận hành, khai thác hệ thống, dẫn đến nguy cơ lộ lọt dữ liệu, mất an toàn, an ninh mạng.
Để tháo gỡ vướng mắc, Đà Nẵng kiến nghị hoàn thiện hành lang pháp lý cho PPP số. Theo đó, đề nghị Bộ Tài chính, Bộ Khoa học và Công nghệ ban hành mô hình PPP phù hợp với dịch vụ số, dữ liệu, AI-IoT, vận hành IOC và các nền tảng dùng chung.
Thí điểm mô hình PPP dựa trên giá trị dữ liệu: Cho phép doanh nghiệp khai thác dữ liệu đã chuẩn hóa theo cơ chế chia sẻ lợi ích, đồng thời tuân thủ các quy định bảo vệ dữ liệu.
Áp dụng mô hình “Đồng thiết kế – Đồng đầu tư – Đồng vận hành” để doanh nghiệp tham gia ngay từ khâu thiết kế dự án.
Đề nghị các bộ ngành hỗ trợ thẩm định cơ chế PPP cho các dự án cụ thể, như hệ thống phân tích dữ liệu đô thị, giao thông thông minh (làn sóng xanh, camera AI), IOC giai đoạn 2, và phòng lab AI – bán dẫn theo mô hình đồng đầu tư.
.jpeg)
