Nhiều bất cập
Ngày 22/1/2025, Bộ Tài chính đã có Tờ trình Chính phủ số 18/TTr-BTC về hồ sơ đề nghị xây dựng dự án Luật Thuế thu nhập cá nhân (TNCN) (Luật thay thế). Tại Tờ trình này, Bộ Tài chính đã đưa ra một số định hướng sửa Luật thuế TNCN với mục tiêu phù hợp, đảm bảo mục tiêu công bằng, khuyến khích sản xuất, tiêu dùng, hội nhập kinh tế quốc tế gắn với thúc đẩy phát triển bền vững.
Đây là các vấn đề đang thu hút sự quan tâm của toàn xã hội bởi đề xuất sửa đổi luật này đã được các chuyên gia, người dân nhiều lần đưa ra.
Tại Hội thảo "Luật Thuế TNCN - Đảm bảo công bằng, thúc đẩy tăng trưởng" do Báo Lao Động phối hợp cùng Đại học Kinh tế Quốc dân tổ chức chiều ngày 14/3, PGS.TS Phan Hữu Nghị, Phó Viện trưởng Viện Ngân hàng - Tài chính, Đại học Kinh tế Quốc dân cho rằng, thuế TNCN đã bộc lộ những hạn chế cần chỉnh sửa bổ sung hướng đến mục tiêu: Đảm bảo công bằng theo chiều dọc thực sự, tăng nguồn thu ngân sách và thích ứng với sự thay đổi của nền kinh tế với chiến lược tăng trưởng hai con số từ năm 2026.
Theo bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế, bên cạnh những kết quả đạt được, trong quá trình thực hiện Luật Thuế TNCN đã bộc lộ các tồn tại kể cả về cơ sở thuế, đối tượng chịu thuế, thu nhập chịu thuế, tính thuế, thu nhập miễn thuế; phương pháp tính thuế và thuế suất.
Riêng đối với thu nhập từ tiền lương tiền công còn liên quan đến mức giảm trừ gia cảnh (GTGC), các khoản giảm trừ khác làm cơ sở xác định thu nhập tính thuế, biểu thuế lũy tiến từng phần.
“Những tồn tại đó gây nên sự thiếu minh bạch, thiếu bình đẳng về điều tiết thu nhập của cá nhân cũng như mức, tỉ lệ điều tiết tương ứng với các Luật thuế khác, đặc biệt là Luật Thuế Thu nhập doanh nghiệp. Thực trạng đó có phần gây khó khăn trong quản lý thuế TNCN, tính tuân thủ chưa cao…” - Nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thuế nhấn mạnh.
Chủ trì Hội thảo, Phó Tổng Biên tập báo Lao Động Nguyễn Đức Thành nhấn mạnh, việc sửa đổi Luật Thuế TNCN có ý nghĩa quan trọng khi nền kinh tế Việt Nam đang phát triển mạnh mẽ, đòi hỏi chính sách thuế TNCN phải phù hợp với từng giai đoạn kinh tế xã hội.
“Thuế TNCN không chỉ là công cụ điều tiết thu nhập, góp phần phân phối lại của cải mà còn là nguồn thu quan trọng của ngân sách Nhà nước để đầu tư phát triển, bảo đảm an sinh xã hội, quốc phòng. Trong bối cảnh hiện nay, cải cách thuế TNCN cần hướng đến mục tiêu công bằng, hiệu quả, giảm gánh nặng cho người dân và doanh nghiệp, đồng thời tạo động lực cho tăng trưởng…”- ông Thành nhấn mạnh.
Người lao động ngày càng có ít tiền hơn để chi tiêu
Dẫn dữ liệu thuế TNCN và thu nhập bình quân đầu người (BQĐN) giai đoạn 2020-2024, PGS.TS Phan Hữu Nghị chỉ ra rằng mức thu thuế tăng nhanh hơn đáng kể so với tốc độ tăng trưởng thu nhập BQĐN.
.jpeg)
Cụ thể, tổng thu từ thuế TNCN giai đoạn 2020 - 2024 tăng 72%, từ 115 nghìn tỷ đồng lên 198 nghìn tỷ đồng. Trong khi thu nhập BQĐN trong cùng kỳ chỉ tăng 30,2%, từ 3.548 USD/năm lên 4.622 USD/năm.
Khi tính đến yếu tố lạm phát, mức tăng thực tế của thu nhập BQĐN có thể thấp hơn so với con số danh nghĩa. Cụ thể: Giai đoạn 2020 - 2024, tổng lạm phát cộng dồn khoảng 12,58% nếu so với kỳ gốc 2020 mức tăng khoảng 28%.
“Điều này có nghĩa là dù thu nhập BQĐN có tăng tới 30,2% nhưng sức mua thực tế có thể không tăng tương ứng. Nếu loại bỏ tác động của lạm phát, mức tăng thu nhập thực tế sẽ thấp hơn mức tăng danh nghĩa, dẫn đến việc người lao động thực sự có ít tiền hơn để chi tiêu sau khi đóng thuế”- chuyên gia nhận xét.
Trong khi đó, tổng thu thuế TNCN vẫn tăng qua các năm, ngay cả trong bối cảnh lạm phát cao. Điều này có thể tạo ra áp lực tài chính đối với người nộp thuế, đặc biệt là những người có thu nhập trung bình.
So sánh với GDP BQĐN, PGS.TS Lê Xuân Trường, Trưởng Khoa Thuế và Hải quan, Học viện Tài chính dẫn số liệu tại thời điểm năm 2009 (Luật Thuế TNCN đầu tiên của Việt Nam có hiệu lực), mức giảm trừ bản thân người nộp thuế bằng khoảng 2,25 lần GDP BQĐN. Đến thời điểm trước khi điều chỉnh năm 2013 thì mức giảm trừ bản thân bằng khoảng 1,17 lần GDP BQĐN. Sau khi điều chỉnh thì mức giảm trừ bản thân năm 2013 bằng khoảng 2,64 lần GDP BQĐN. Năm 2019, tức là trước lần điều chỉnh gần nhất, mức giảm trừ bản thân bằng khoảng 1,37 lần GDP BQĐN. Sau khi điều chỉnh năm 2020, mức giảm trừ bản thân bằng khoảng 1,52 lần GDP BQĐN. Năm 2024, mức giảm trừ bản thân bằng khoảng 1,15 lần GDP BQĐN.
“Có thể thấy, khi so sánh mức giảm trừ bản thân của Việt Nam với GDP BQĐN thì mức giảm trừ bản thân của Việt Nam khá cao so với các nước trong khu vực và trên thế giới. Đơn cử so với Indonesia, mức giảm trừ bản thân người nộp thuế của Việt Nam cao hơn khoảng 50%….”- PGS.TS Lê Xuân Trường thông tin. Ông cũng lưu ý, việc so sánh này chỉ mang tính tham khảo vì để xác định mức GTGC có phù hợp không, có công bằng không cần xét nhiều yếu tố có liên quan khác như các mức thuế suất cụ thể và các ngưỡng trong biểu thuế, các khoản giảm trừ khác ngoài GTGC, GDP theo ngang giá sức mua…
Do đó, theo các chuyên gia, việc sửa đổi Luật Thuế TNCN cần xem xét nhiều yếu tố như: Mức GTGC phù hợp với tình hình kinh tế - xã hội; Ngưỡng thu nhập chịu thuế từ kinh doanh; Thuế suất lũy tiến và khoảng cách giữa các bậc thuế; Chính sách ưu đãi thuế với nhân lực chất lượng cao; Điều chỉnh thuế đối với các nguồn thu nhập mới phát sinh…
Sửa như thế nào?
Trước các bất cập của Luật thuế TNCN hiện hành, các chuyên gia đề xuất cần tăng mức thu nhập chịu thuế, giảm trừ gia cảnh và giãn khoảng cách bậc thuế.
Theo PGS.TS Lê Xuân Trường, cần thiết tăng mức GTGC, mức này nên được điều chỉnh theo tốc độ tăng trưởng kinh tế, đảm bảo mức sống cơ bản cho người lao động. Ông đề xuất: "Mức GTGC có thể nâng lên tương đương 1,5 lần GDP bình quân đầu người, giúp người lao động có thu nhập thực tế cao hơn" -PGS.TS Lê Xuân Trường nói.
Trong văn bản góp ý Luật thuế TNCN sửa đổi, TS. Nguyễn Ngọc Tú, Nguyên Tổng Biên tập Tạp chí Thuế, Giảng viên Trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội đề xuất 2 phương án xây dựng mức GTGC tự điều chỉnh theo tình hình kinh tế xã hội.
Theo đó, Phương án 1: Xác định mức GTGC căn cứ chỉ số tăng giá tiêu dùng CPI và mức tăng lương áp dụng từ ngày 1.7.2024. Theo đó, từ năm 2020 (khi áp mức GTGC 11 triệu đồng/tháng cho người nộp thuế TNCN) đến cuối năm 2024 CPI tăng gần 17%, dự kiến năm 2025 CPI tăng 4%, năm 2026 CPI tăng 4% tổng cộng qua 6 năm CPI tăng 25%. Cùng với đó, từ ngày 1/7/2024 khối công chức, viên chức khu vực nhà nước được điều chỉnh tăng lương 30%. Tương ứng, mức GTGC cần điều chỉnh tăng tối thiểu 55% (25% + 30%) lên mức 17 triệu đồng/ tháng.
Phương án 2: Áp dụng theo đề xuất của một số địa phương với mức GTGC mới là 18 triệu đồng/tháng, tương đương 4 lần mức lương tối thiểu vùng hiện nay. Có nghĩa là, mức GTGC cho người nộp thuế được quy định “mềm” bằng 4 lần mức lương tối thiểu vùng, thay cho số tiền tuyệt đối như quy định trước đây. Đây là cơ chế tự điều chỉnh theo phương thức nước lên thuyền lên. Mỗi khi Chính phủ điều chỉnh mức lương tối thiểu vùng, thì mức GTGC sẽ tự động tăng theo tương ứng, vừa đáp ứng thực tiễn tình hình kinh tế xã hội vừa cải cách thủ tục hành chính, không phải trình cấp có thẩm quyền xin điều chỉnh. Trường hợp vẫn quy định mức GTGC bằng tiền như trước đây, thì phải điều chỉnh hàng năm theo mức trượt giá; hoặc giao Chính phủ điều chỉnh 2 năm/lần, căn cứ biến động giá trên thị trường, nhất là các mặt hàng thiết yếu, bảo đảm công bằng với người nộp thuế.
Đối với người phụ thuộc (NPT) áp dụng mức GTGC bằng 50% mức GTGC của người nộp thuế. Trường hợp NPT là người tàn tật, người từ 80 tuổi trở lên, áp dụng mức GTGC bằng 70% so với người nộp thuế.
.jpeg)
“Để phù hợp với thực tiễn của nước ta cần nghiên cứu điều chỉnh nâng mức GTGC đối với người nộp thuế, NPT phù hợp với tốc độ tăng trưởng kinh tế, thu nhập bình quân của xã hội, chế độ tiền lương thay đổi theo quy định của Chính phủ…. Tuy nhiên việc điều chỉnh từ 11 triệu đồng và 4,4 triệu đồng lên bao nhiêu là phù hợp, cần nghiên cứu đồng bộ các chỉ tiêu về thu nhập GDP bình quân, mức thu nhập vùng, nhu cầu chi tiêu thiết yếu cho đời sống, chỉ số biến động giá… để đưa ra mức GTGC phù hợp với tiêu chí thuế TNCN trên cơ sở mở rộng cơ sở thuế và giảm mức điều tiết thuế phù hợp, kể cả đối với một số ngành nghề, lĩnh vực cần khuyến khích thu hút nguồn nhân lực…”- nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thuế Nguyễn Thị Cúc góp ý.
Cũng theo bà Cúc hiện thuế suất cao nhất lên đến 35%, tạo gánh nặng tài chính lớn cho người có thu nhập cao. Do đó, nên bỏ thuế suất 35% và giãn khoảng cách bậc thuế để giảm áp lực thuế, tạo sự công bằng hơn giữa các nhóm thu nhập.
Đồng thời đề nghị nên xem xét lại quy định về NPT, vì việc xác định NPT chỉ dựa vào mức thu nhập 1 triệu đồng/tháng là chưa hợp lý. Cần có chính sách linh hoạt hơn để đảm bảo công bằng trong việc tính thuế.
Ngoài điều chỉnh mức thuế và GTGC, bà Cúc cho rằng: Việc minh bạch hóa và hiện đại hóa quản lý thuế cũng rất quan trọng.
"Việc thu thuế TNCN theo tháng nhưng quyết toán vào cuối năm cũng gây nhiều bất cập. Cần nghiên cứu phương thức thu hợp lý hơn để không gây thiệt thòi cho người lao động"- bà Cúc nói.
Luật Thuế TNCN hiện hành được Quốc hội thông qua ngày 21/1/2007 có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2009. Đã được sửa đổi bổ sung tại Luật số 26/2012/QH13 áp dụng từ ngày 1/7/2013 và Luật số 71/2014/QH13 sửa đổi, bổ sung một số điều của các Luật về thuế (trong đó có Luật Thuế TNCN) áp dụng từ ngày 1/1/2015. Ngoài ra, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng đã ban hành các Nghị quyết điều chỉnh mức GTGC của thuế TNCN, áp dụng cho một số thời kỳ. Mới nhất là Nghị quyết số 954/2020/UBTVQH14 áp dụng từ kỳ tính thuế năm 2020.
Năm 2018, Bộ Tài chính đã đưa ra dự thảo đề án sửa đổi Luật Thuế TNCN. Tuy nhiên do còn nhiều ý kiến trái chiều nên dự án dừng lại để tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện. Đến cuối năm 2024 đề án này đã được đưa vào chương trình xây dựng luật của Quốc hội. Theo đó, dự án Luật Thuế TNCN sẽ được Quốc hội thảo luận cho ý kiến vào kỳ họp tháng 10/2025 dự kiến thông qua vào kỳ họp tháng 5/2026.
Từ 63 tỉ đồng số thu về thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao năm 2008, năm 2024 thuế TNCN lên đến gần 190.000 tỷ đồng, chiếm gần 12% tổng số thu nội địa…
