E10 thay thế A95 - "Canh bạc lớn" của ngành xăng dầu Việt Nam?

Xăng A95 sắp bị khai tử, E10 có thay thế được?

Dự thảo Thông tư về lộ trình áp dụng nhiên liệu sinh học vừa được Bộ Công Thương công bố đã tạo nên làn sóng tranh luận mạnh mẽ. Theo kế hoạch, kể từ ngày 1-1-2026, toàn bộ xăng lưu hành cho phương tiện cơ giới trên cả nước sẽ là xăng sinh học E10. Nghĩa là, xăng khoáng RON 95 (A95) - loại nhiên liệu quen thuộc với hàng chục triệu người tiêu dùng có thể bị “khai tử” hoàn toàn.

Chủ trương này ngay lập tức khiến nhiều người nhớ lại bài học không mấy thành công của xăng sinh học E5 trước đây. Khi đó, dù được kỳ vọng giúp giảm phát thải và thúc đẩy năng lượng tái tạo, E5 lại rơi vào tình trạng “ế ẩm”, tồn kho kéo dài, buộc nhiều cây xăng phải ngừng bán. Bài toán đặt ra là: liệu E10 có đủ sức thuyết phục thị trường, hay sẽ tiếp tục đi vào “vết xe đổ”?

Ông Tấn Văn Phụng - Chủ tịch Hiệp hội Dầu khí Đồng Nai cho rằng một lộ trình cứng nhắc có thể gây ra hệ lụy lớn. Ông nhắc lại việc doanh nghiệp mình đã phải bỏ bán E5 từ ba năm trước vì người dân không mặn mà, lượng tồn kho dẫn đến phân lớp, chất lượng xuống cấp và cuối cùng là thua lỗ. Nay với E10, nỗi lo vẫn còn nguyên, từ chi phí cải tạo hệ thống bồn bể đến nguy cơ ethanol làm hỏng thiết bị đo lường và đầu bơm điện tử.

Thói quen tiêu dùng cũng là một rào cản. Với những dòng xe đời mới vốn đã đạt tiêu chuẩn khí thải Euro 3, Euro 4, người dân có lý do để tiếp tục chọn xăng A95. “Nếu đưa ra cả hai loại, chắc chắn người tiêu dùng sẽ chọn A95. Còn nếu ép buộc, nguy cơ lặp lại thất bại của E5 là điều khó tránh,” ông Phụng nhấn mạnh. Theo ông, lựa chọn hợp lý hơn là duy trì song song E10 và A95, để thị trường tự quyết định.

Niềm tin, chiết khấu và lộ trình: Ba yếu tố then chốt

Không chỉ doanh nghiệp bán lẻ, giới chuyên gia cũng chung nhận định rằng, để E10 thành công, cần phải giải quyết đồng thời nhiều bài toán. Bà Trần Thụy Thùy Trâm - Giám đốc Công ty TNHH Đoan Việt thẳng thắn rằng, niềm tin của người tiêu dùng mới là yếu tố quyết định. Thực tế E5 thất bại phần lớn do khách hàng thờ ơ, chiết khấu quá thấp khiến doanh nghiệp không thể gồng lỗ.

Theo bà Trâm, trước khi “khai tử” A95, Nhà nước phải bảo đảm ít nhất hai điều kiện: chính sách chiết khấu đủ hấp dẫn để doanh nghiệp có lợi nhuận, và cơ chế giám sát chất lượng nghiêm ngặt để bảo vệ quyền lợi khách hàng. Nếu thiếu đi hai yếu tố này, E10 khó có thể giành được chỗ đứng trên thị trường.

Ở góc độ chuyên gia, TS Huỳnh Thanh Điền (Đại học Nguyễn Tất Thành) nhìn nhận, nguyên nhân sâu xa khiến E5 thất bại chính là công tác truyền thông và chính sách giá. Ông nhấn mạnh cần có bằng chứng khoa học rõ ràng, chứng minh sự an toàn và tương thích của E10 với các dòng xe hiện nay. Song song, mức giá của E10 phải thấp hơn xăng khoáng ít nhất 2.000-5.000 đồng/lít mới đủ tạo sức hút để người dân tự nguyện chuyển đổi.

Một giai đoạn chuyển tiếp cũng được coi là điều bắt buộc. Theo TS Điền, không thể đột ngột loại bỏ A95 mà phải để hai loại xăng tồn tại song song ít nhất một năm, vừa để kiểm chứng, vừa để thay đổi hành vi tiêu dùng. Nhìn xa hơn, ông cảnh báo rằng thay đổi nhiên liệu chỉ là giải pháp ngọn, trong khi gốc rễ ô nhiễm đến từ hàng triệu xe máy cũ. Việt Nam cần học châu Âu trong việc thu hồi xe cũ, áp trách nhiệm cho nhà sản xuất và hỗ trợ người dân đổi xe mới.

Vấn đề nguồn cung ethanol trong nước cũng là yếu tố không thể bỏ qua. TS Điền cho rằng, muốn E10 đi vào ổn định, Bộ Công Thương phải có kế hoạch khôi phục sản xuất ethanol, tránh phụ thuộc nhập khẩu. Trong trường hợp nguồn cung gián đoạn, hoàn toàn có thể cho phép bán lại xăng khoáng để bảo đảm an ninh năng lượng.

Ông Bùi Ngọc Bảo - Chủ tịch Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam cho rằng, không nên nhìn E10 như sản phẩm xa lạ, bởi thực chất nó chỉ là xăng A95 pha thêm 10% ethanol. Vấn đề là Việt Nam đang tồn tại nhiều tiêu chuẩn khí thải khác nhau, từ Euro 2 đến Euro 5, khiến thị trường trở nên phức tạp. “Ở các nước, họ áp dụng thống nhất tiêu chuẩn Euro 6, không có tình trạng nhiều chuẩn cùng tồn tại như ở Việt Nam,” ông Bảo lưu ý.

Dù còn nhiều tranh cãi, xu hướng sử dụng nhiên liệu sinh học là tất yếu trong chiến lược phát triển bền vững. Vấn đề nằm ở cách thức triển khai: nếu nóng vội, rất dễ đi lại con đường của E5; nhưng nếu có lộ trình khoa học, chính sách giá phù hợp và cơ chế giám sát minh bạch, E10 hoàn toàn có thể trở thành bước ngoặt trong hành trình xanh hóa ngành năng lượng.