Tại Hội nghị giao ban giữa lãnh đạo Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) và các Hội – Hiệp hội Doanh nghiệp lần thứ I diễn ra tại TP.HCM mới đây, ông Bạch Khánh Nhựt, Phó Chủ tịch Thường trực Hiệp hội Điều Việt Nam (Vinacas) đã nêu lên khó khăn thách thức mà ngành này đang gặp phải, có thể dẫn đến nguy cơ ngành hàng tỷ đô mất vị thế là nước cung cấp nhân điều số 1 trên toàn cầu.
Theo ông Phó chủ tịch Thường trực Vinacas, dù nhiều năm qua Việt Nam luôn dẫn đầu chuỗi cung ứng, chuỗi giá trị điều toàn cầu, nhưng vị thế đó đang bị lung lay do ngành điều gặp phải các khó khăn, vướng mắc.
Điển hình như ở châu Âu và Mỹ ngày càng siết chặt vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm; Trung Quốc quy định chặt chẽ và thực thi nghiêm các quy định nhập khẩu nông sản, thực phẩm qua biên giới. Tranh chấp thương mại khá nhiều, trong đó phần lớn nằm ở khâu nhập khẩu điều thô về chất lượng, giá cả, thời gian giao hàng làm ảnh hưởng lớn đến việc thực hiện các hợp đồng xuất khẩu.
“Trong bối cảnh đó, nhập khẩu điều nhân vào Việt Nam ngày càng tăng mà không kèm theo biện pháp bảo hộ nào dẫn đến cạnh tranh không bình đẳng, khiến vị thế dẫn đầu chuỗi cung ứng, chuỗi giá trị điều toàn cầu của ngành đang bị lung lay, bị đe dọa và chắc chắn sẽ xảy ra nếu không thay đổi và ngăn chặn xu thế này ngay từ bây giờ”, Phó chủ tịch Thường trực Vinacas nói.
Để làm rõ thêm cho nhận định trên, ông Khánh Nhựt dẫn số liệu cho biết, trong năm 2022, điều nhân nhập khẩu 78.583 tấn, tương đương 350.000 tấn hạt điều thô - lớn hơn tổng sản lượng điều thô do Việt Nam sản xuất trong một năm. Riêng lượng điều nhân nhập khẩu trong hai tháng đầu năm 2023 hơn 10.158 tấn, tương đương 44.000 tấn điều thô.
Tuy nhiên, việc nhập khẩu điều nhân phần lớn do doanh nghiệp FDI làm đầu mối thực hiện nên lợi nhuận chủ yếu tập trung vào họ và để tận dụng ưu đãi của các nước châu Phi đối với công nghiệp chế biến điều, các doanh nghiệp FDI đã đầu tư xây dựng nhà chế biến tại đây, sau đó chuyển điều nhân giá rẻ về Việt Nam chế biến đơn giản rồi xuất khẩu.
Đáng chú ý, bên cạnh việc tăng thu hút đầu tư, các nước châu Phi còn quy định và giám sát chặt giá xuất khẩu điều thô, áp mức thuế xuất cao nhưng với nhân điều thì miễn thuế. Trong khi đó, điều thô và điều nhân khi nhập vào Việt Nam để chế biến xuất khẩu đều được Chính phủ Việt Nam miễn thuế.
Mặt khác, để đáp ứng nhu cầu chế biến trong nước, châu Phi sẽ chặn dần nguồn nguyên liệu điều thô của các nhà máy Việt Nam, khiến các nhà máy nhỏ và vừa phá sản, sau đó vươn lên nắm vững công nghệ, thiết bị nâng cao chất lượng và chiếm dần thị trường điều nhân thế giới, bóp nghẹt ngành chế biến điều Việt Nam trong tương lai không xa.
Sự khác biệt về chính sách của hai nước dẫn đến sự bất bình đẳng trong thương mại, tạo điều kiện nhân điều từ châu Phi nhập vào Việt Nam ngày càng tăng, ảnh hưởng đến sự tồn tại và phát triển toàn ngành điều.
"Các loại nhân điều nhập về hầu hết có chất lượng thấp, khi xuất đi sẽ làm giảm chất lượng chung của ngành điều, làm mất dần uy tín, thị phần điều Việt Nam trên thị trường quốc tế, làm mất đi một "Thương hiệu Quốc gia" được dày công xây dựng trong bao nhiêu năm qua", Phó củ tịch Vinacas bức xúc nói.
Ông Bạch Khánh Nhựt, Phó chủ tịch Thường trực Vinacas
Chia sẻ quan điểm với Phó chủ tịch Thương trực Vinacas, giám đốc một công ty xuất khẩu nhân điều lớn (không muốn nêu tên) cho rằng, cần làm rõ khái niệm về nhập khẩu nhân điều khác với nhập khẩu nguyên liệu thô.
Do kỹ thuật của các nhà máy cũng như tay nghề công nhân bên châu Phi kém, không bóc sạch vỏ được nên giá bán nhân điều khá rẻ. Việc này dẫn đến cạnh tranh không công bằng giữa các nhà máy.
“Trong khi Việt Nam còn đang tranh luận về vấn đề này thì tại Ấn Độ, vì sợ ảnh hưởng đến chất lượng và thương hiệu hạt điều, chính phủ nước này đã cấm nhập khẩu hạt điều chất lượng thấp từ lâu rồi ”, doanh nghiệp này nói.
