Chương trình thí điểm "Future First" tại New York, một sự hợp tác giữa tổ chức chuyển tiền mặt trực tiếp hàng đầu GiveDirectly và gã khổng lồ tiền số Coinbase, đang đánh dấu một bước ngoặt lịch sử. Đây không chỉ là một dự án thu nhập được đảm bảo (Guaranteed Income - GI) thông thường, mà là chương trình đầu tiên trên đất Mỹ phân phối khoản hỗ trợ tài chính hoàn toàn bằng tiền số stablecoin USDC.
Với việc trao cho 160 thanh niên New York có thu nhập thấp tổng cộng 12.000 USD trong vòng 5 tháng, "Future First" đang thách thức cả mô hình phúc lợi xã hội truyền thống lẫn những hoài nghi về vai trò của tài sản số trong việc chống lại đói nghèo.
Thử nghiệm và thách thức
Ý tưởng thu nhập cơ bản không còn xa lạ: thay vì ràng buộc điều kiện, người thụ hưởng được nhận tiền trực tiếp để tự quyết định chi tiêu. Stockton, Compton hay Denver từng thử nghiệm mô hình này với tiền mặt và ghi nhận nhiều kết quả khác nhau.
Thế nhưng Future First bước thêm một bước mới, khi chọn stablecoin USDC làm phương tiện chi trả. Điều này vừa tiết kiệm chi phí chuyển khoản, vừa giúp Coinbase thử nghiệm tham vọng xây dựng một nền kinh tế số dựa trên blockchain.
Trong khi việc phân phối tiền mặt qua các kênh truyền thống hoặc thẻ ghi nợ trả trước thường kéo theo chi phí quản lý và thời gian xử lý phức tạp, GiveDirectly đã chứng minh rằng họ chỉ tốn khoảng 26 cent để gửi lô thanh toán 800 USD đầu tiên.
Tốc độ và chi phí thấp này là minh chứng rõ ràng nhất cho lập luận của Coinbase: công nghệ blockchain có khả năng loại bỏ các khâu trung gian cồng kềnh, đưa tiền đến tay người cần một cách nhanh chóng và trực tiếp.
Cách phân bổ của chương trình cũng đáng chú ý: thay vì trả đều hàng tháng, người tham gia nhận trước một khoản lớn 8.000 USD, kèm các đợt nhỏ hơn 800 USD. GiveDirectly tin rằng việc cung cấp một khoản tiền lớn ngay từ đầu sẽ giúp người trẻ, đang ở giai đoạn "bước ngoặt cuộc đời" này, có khả năng thực hiện những đầu tư lớn mang tính thay đổi, chẳng hạn như ký hợp đồng thuê nhà, trang trải học phí, hoặc đầu tư khởi nghiệp nhỏ.
Mô hình từng được GiveDirectly áp dụng tại Kenya, và mang lại kết quả tích cực khi nhiều người dân mở được cơ sở kinh doanh và gia tăng thu nhập.
Tuy nhiên, việc tích hợp crypto vào một sáng kiến được mệnh danh là "không điều kiện" (no-strings-attached) lại dấy lên nhiều tranh cãi về mặt tài chính và xã hội.
Các nhà phê bình, như Hilary Allen từ Đại học Luật Mỹ, cho rằng việc nhận tiền bằng stablecoin đã vô tình tạo ra "những ràng buộc" mới. Mặc dù USDC ổn định hơn Bitcoin hay Ethereum nhờ được neo giá vào đồng USD, nó vẫn mang rủi ro tiềm tàng về sự biến động giá trị (mất peg) trong trường hợp thị trường gặp cú sốc lớn.
Về mặt tiện ích, việc sử dụng USDC vẫn còn nhiều hạn chế. Dù có thể chi tiêu bằng thẻ ghi nợ Coinbase, nhưng nó chưa phải là phương thức thanh toán phổ biến cho các chi phí cơ bản như tiền thuê nhà hay học phí. Thực tế chi tiêu ở Mỹ vẫn chưa sẵn sàng cho crypto: không nhiều cửa hàng, trường học hay chủ nhà chấp nhận USDC.
Điều này buộc người nhận phải thực hiện thao tác chuyển đổi sang tiền mặt (fiat), rút tiền qua ngân hàng và phải chấp nhận mức phí 1,75% cho các giao dịch tức thời, một sự cắt giảm nhỏ nhưng đáng kể đối với những người đang vật lộn với tài chính.
Quan trọng hơn, việc tiền được giữ trong ví của Coinbase có thể khuyến khích người nhận tham gia vào các hoạt động đầu cơ rủi ro bằng cách chuyển USDC thành Bitcoin hoặc các altcoin khác. Điều này đi ngược lại hoàn toàn với mục tiêu ổn định cuộc sống cho người có thu nhập thấp.
Coinbase quảng bá đây là cách để phổ biến giáo dục tài chính số, nhưng các nhà phê bình cho rằng bản chất chương trình có thể vô tình khuyến khích người nghèo lao vào đầu tư rủi ro. Dù GiveDirectly nhấn mạnh rằng họ đã cảnh báo người tham gia về sự biến động của thị trường, câu hỏi vẫn còn bỏ ngỏ: liệu tiền số có trở thành phương tiện hỗ trợ xã hội bền vững, hay chỉ là công cụ marketing cho một ngành công nghiệp còn đầy bất ổn?
Thí nghiệm cho tương lai
Bất chấp những rủi ro, "Future First" mang đến một cơ hội nghiên cứu giá trị về việc liệu tiền số có thể là một giải pháp thay thế cho cộng đồng "unbanked" (không có tài khoản ngân hàng) và "underbanked" (thiếu dịch vụ ngân hàng) hay không. Đối với những người trẻ không tin tưởng vào hệ thống ngân hàng truyền thống hoặc gặp rào cản khi mở tài khoản, ví crypto có thể là cánh cửa dẫn đến tự do tài chính.
Trường hợp của Luis Acero, một sinh viên 25 tuổi và là người tham gia chương trình, đã tóm tắt sự giằng co này. Từng mất hàng nghìn USD vì các vụ cá cược crypto sai lầm, giờ đây anh vẫn quyết định tham gia vì tiềm năng mà 12.000 USD mang lại. Anh dự định chuyển phần lớn tiền sang ngân hàng để trả nợ và tiết kiệm, nhưng cũng sẽ giữ lại một phần trong ví crypto để "thử đầu tư đúng cách".
Future First không chỉ là một chương trình hỗ trợ thu nhập, mà còn là phép thử của Mỹ với công nghệ blockchain trong chính sách xã hội. Nếu thành công, nó có thể mở ra một hướng đi mới: giảm chi phí phát tiền, mở rộng tiếp cận cho những người không có tài khoản ngân hàng, và tạo tiền đề cho những hình thức trợ cấp linh hoạt hơn. Nhưng nếu thất bại, nó sẽ củng cố thêm những hoài nghi lâu nay rằng tiền mã hóa chưa đủ an toàn để thay thế các công cụ tài chính truyền thống.
Khi chương trình kết thúc, GiveDirectly sẽ đánh giá xem liệu crypto có tạo thêm rào cản hay mang lại một giải pháp thay thế. Kết quả của "Future First" sẽ không chỉ định hình tương lai của các chương trình thu nhập được đảm bảo, mà còn là một bài kiểm tra quan trọng về sự trưởng thành của tiền số, chứng minh liệu nó có thể chuyển từ một công cụ đầu cơ rủi ro thành một công cụ thực sự để trao quyền kinh tế cho những người dễ bị tổn thương nhất hay không.
*Nguồn: Fortune, BI
