Những ngày gần đây, giá sầu riêng Việt Nam hiện chỉ còn hơn 50.000/kg khi mua tại vườn, tương ứng với mức giảm 30–40% so với hồi đầu tháng và giảm mạnh so với mức giá kỷ lục được ghi nhận đầu tháng 2, theo Produce Report.
Cục trưởng Cục Trồng trọt Nguyễn Như Cường cho biết, sầu riêng đang phát triển rất "nóng", kể từ khi được xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc hồi tháng 7/2022). Ông Cường cho rằng cây sầu riêng cần được trồng ở những vùng thuận lợi, trong khi người dân đang đổ xô trồng sầu cả ở vùng trũng, đất bạc màu, trồng xen canh với một số loại cây trồng khác, hoặc chặt bỏ các loại cây khác để trồng sầu. Diện tích và sản lượng do đó đã vượt quá khuyến cáo.
Trong khi đó, sầu riêng Thái Lan - đối thủ cạnh tranh lớn nhất của Việt Nam - đang tăng giá, bất chấp việc sản lượng tăng do thời tiết thuận lợi. Sầu riêng đã vượt qua gạo, cao su trở thành nông sản xuất khẩu giá trị nhất Thái Lan với kim ngạch ước khoảng 5,6 tỷ USD năm 2021.
Suradet Sapprasarn, một nhà buôn ở Chanthaburi, vựa sầu riêng lớn nhất Thái Lan, cho biết năm nay có nhiều nhà bán buôn sầu riêng Thái Lan hơn. Những người này đang cạnh tranh mua sầu riêng từ các chủ vườn, để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng ở Trung Quốc. Ông cũng cho biết thêm rằng, sầu riêng Thái Lan năm nay được giá hơn, loại A, B có giá từ 155 baht/kg bán buôn (khoảng 107.000 đồng), loại C có giá 110 baht/kg (khoảng 76.000 đồng) và loại kém có giá 70 baht/kg (khoảng hơn 48.000 đồng).
Kasem Wongkampun, một chủ vườn sầu riêng ở quận Tha Mai, Chanthaburi, cho biết, ông muốn bán sầu riêng lẫn (nhiều loại) với giá 120 baht/kg (khoảng 83.000 đồng), nhưng nhà buôn đã cố gắng ép giá xuống còn 110 baht/kg. Ông này từ chối, vì kỳ vọng sầu riêng còn có thể có giá tốt hơn trong năm nay.
Theo chuyên gia, Thái Lan những năm gần đây đã làm tốt việc kiểm soát chất lượng, cũng như thúc đẩy thị trường trái cây nhiệt đới, nên nông dân trồng sầu riêng nói riêng, cũng như nông dân trồng cây ăn trái nói chung đã bớt khốn khổ vì cảnh "được mùa - mất giá".
Bán sầu riêng chưa chín, cẩn thận ngồi tù đến 3 năm!
Cuối năm 2022, một lô hàng sầu riêng Thái Lan bán tại Thượng Hải (Trung Quốc) đã bị báo cáo là kém chất lượng. Bộ trưởng Nông nghiệp Chalermchai Sri-on đã ngay lập tức chỉ đạo các tùy viên Thái Lan tại văn phòng lãnh sự ở đó điều tra vấn đề.
Trong nỗ lực bảo vệ danh tiếng, thương hiệu sầu riêng, Cơ quan quản lý nông nghiệp ở Thái Lan đã nhiều lần đưa ra thông điệp mạnh mẽ, nghiêm cấm việc thu hoạch và bán sầu riêng chưa đủ chín.
Theo Bộ luật Hình sự Thái Lan, bất kỳ người bán nào lừa dối người mua về nguồn gốc, tính chất, chất lượng hoặc số lượng hàng hóa sẽ bị phạt tù tới 3 năm và/hoặc phạt tiền tối đa 1.800 USD. Đạo luật Bảo vệ Người tiêu dùng cũng nghiêm cấm người bán cung cấp thông tin sai lệch về nguồn gốc, tình trạng, chất lượng hoặc bản chất của hàng hóa hoặc dịch vụ. Nếu bị kết tội, người vi phạm phải đối mặt với án tù lên tới 6 tháng và/hoặc phạt tiền không quá 2.900 USD. Những người tái phạm sẽ phải đối mặt với hình phạt gấp đôi.
Ở Thái Lan, việc bán sầu riêng chưa đủ chín là hành vi vi phạm pháp luật
Trước đó, Bộ Nông nghiệp và Hợp tác xã Thái Lan đã chỉ đạo Cục Khuyến nông và văn phòng nông nghiệp cấp tỉnh ở các tỉnh Trat, Chanthaburi và Rayong - những vùng trồng sầu riêng trọng điểm của Thái Lan - đảm bảo rằng chỉ thu hoạch sầu riêng chín. Quy chuẩn sầu riêng chín được các cơ quan chức năng đưa ra cụ thể cho mỗi giống sầu riêng, dựa trên mức độ khô múi tối thiểu.
Thúc đẩy thị trường, "đón đầu" mùa trái cây nhiệt đới bội thu
Không chỉ bảo vệ chất lượng và thương hiệu ngay từ khi trái sầu riêng còn ở trên cây, chính phủ Thái Lan còn nỗ lực tìm kiếm thị trường đảm bảo việc xuất khẩu “trái cây Vua” được suôn sẻ mang lại giá trị tối ưu. Sầu riêng thuộc nhóm trái cây nhiệt đới, là nông sản mà Thái Lan (và các nước Đông Nam Á) đang chiếm ưu thế.
Vụ trưởng Vụ Thị trường trong nước thuộc Bộ Thương mại Thái Lan Wattanasak Sur-iam mới đây cho biết sản lượng trái cây thu hoạch năm nay dự kiến sẽ tăng 3%, lên 6,78 triệu tấn do thời tiết đã mát mẻ hơn từ cuối năm 2022 đến đầu năm nay. Trái cây sẽ được thu hoạch cho đến giữa tháng 9 và dự kiến sẽ có tình trạng dư cung vào tháng 5.
Trước tình hình này, Vụ Thị trường trong nước đã tổ chức các cuộc họp với các cơ quan liên quan để tìm ra giải pháp quản lý nguồn cung, ổn định giá, và đặt mục tiêu tăng xuất khẩu trái cây Thái Lan thêm 10%.
Năm 2022, Vụ Thị trường trong nước, Bộ Thương mại Thái Lan cũng đã thực hiện 18 biện pháp chủ động cùng với các bên để ổn định giá và thúc đẩy thị trường trái cây, bắt đầu từ việc cân bằng cung - cầu.
566.000 tấn, tương đương 30% tổng sản lượng trái cây, được bán trong nước với sự hỗ trợ phân phối của Vụ Thị trường trong nước, thông qua 18 chợ đầu mối (244.000 tấn), các kho lạnh để cấp đông (120.000 tấn) và hơn 10.000 điểm bán lẻ trên toàn quốc (145.000 tấn). Bộ Thương mại còn tổ chức Lễ hội Trái cây, hỗ trợ tiêu thụ thêm khoảng 3.500 tấn. Với những nỗ lực này, hầu hết các loại trái cây Thái Lan trong năm 2022 tăng giá 44% so với năm 2021.
Ngành sầu riêng Thái Lan đã làm tốt cả việc thúc đẩy xuất khẩu và phát triển thị trường trong nước
Riêng với sầu riêng - mặt hàng trái cây xuất khẩu số 1 của Thái Lan, việc các vùng trồng ấn định lịch thu hoạch, ngoài mục tiêu đảm bảo chất lượng, cũng nhằm kiểm soát giá. Nông dân trồng sầu riêng và các nhà thầu thu hoạch phải thông báo cho phòng nông nghiệp cấp huyện nếu họ muốn thu hoạch sầu riêng sớm hơn dự kiến, tránh tình trạng cung tăng ồ ạt.
"Nhìn chung, giá trái cây vẫn đang rất tốt, do có chủ trương phân công cán bộ làm việc tích cực, phối hợp hợp đồng bao tiêu để giúp nâng cao giá thành sản phẩm", Bộ trưởng Thương mại Thái Lan Jurin Laksanawisit nói cuối tháng 4/2023. “Giá sầu riêng Monthong mà nông dân bán cho người mua để xuất khẩu đang là 150 baht/kg (khoảng 103.000 đồng), trong khi măng cụt là 110 baht//kg và chôm chôm là 35 baht/kg”.
Vẫn còn những vấn đề ngành sầu riêng Thái Lan cần giải quyết
Sầu riêng chưa đạt chất lượng, hay được mùa mất giá, chỉ là một khía cạnh của ngành sầu riêng.
Bangkok Post chỉ ra, một trong số những vấn đề đó là vai trò của các thương nhân Trung Quốc - những người đang đóng vai trò mấu chốt trong việc xuất khẩu sầu riêng Thái Lan sang thị trường Trung Quốc.
Hầu hết các công ty, được người dân địa phương gọi là Long - tên viết tắt của các bên trung gian, thuộc sở hữu của các doanh nhân Trung Quốc hoặc người Thái Lan được phía Trung Quốc chỉ định. Họ tham gia thu mua sầu riêng trực tiếp từ nông dân, sau đó lựa chọn, đóng gói và xuất khẩu trái cây sang Trung Quốc.
Với vai trò sâu rộng như vậy, họ có thể ra lệnh hoặc thao túng giá, khiến nông dân trồng sầu riêng Thái Lan phải đau đầu.
“Năm ngoái, khoảng 187 tỷ baht (5,5 tỷ USD) giá trị sầu riêng đã được xuất khẩu, chủ yếu sang Trung Quốc, nhưng không rõ bao nhiêu trong số doanh thu này vào túi của nông dân trồng sầu riêng Thái Lan” - Bangkok Post viết. “Mặc dù sầu riêng là mặt hàng xuất khẩu hàng đầu, nhưng dường như chính phủ vẫn chưa có chính sách quản lý bền vững. Hiện nay, ở Thái Lan không có hạn chế hoặc giới hạn nào về vùng trồng và diện tích đất được sử dụng để canh tác sầu riêng. Theo một nghiên cứu của Trung tâm Nghiên cứu Thương mại Quốc tế tại Đại học Thương mại Thái Lan, đất trồng sầu riêng ở vùng Đông Bắc Thái Lan đã tăng gấp 6 lần trong 10 năm qua”.
Đất trồng sầu riêng ở vùng Đông Bắc Thái Lan đã tăng gấp 6 lần trong 10 năm qua
Hơn một thập kỷ trước, nhiều chủ vườn chặt bỏ cây ăn trái để trồng cao su vì giá hấp dẫn. Nhưng cuối cùng, khi giá cao su giảm, Chính phủ Thái Lan lại phải khuyến khích nông dân chặt bớt cây cao su để đẩy giá lên.
Thái Lan rõ ràng không muốn ngành sầu riêng mắc sai lầm như ngành cao su từng mắc phải.
