Tại thành phố cảng Tuyền Châu, tỉnh Phúc Kiến, Đông Nam Trung Quốc, một nhà máy sản xuất chip gần như bị bỏ hoang bốn năm về trước do bị Mỹ cáo buộc ăn cắp bí mật thương mại, nay đã âm thầm hoạt động trở lại.
Trong khuôn viên của của công ty sản xuất chip nhớ Fujian Jinhua Integrated Circuit Company (viết tắt: JHICC), các tòa nhà kính bóng bẩy trở lại, cây cối và bãi cỏ lại được cắt tỉa. Tất cả khởi động trở lại nhờ vào sự xuất hiện một khách hàng mới bí ẩn.
Kế hoạch tự cung tự cấp của Huawei
Từ đầu năm nay, hàng loạt kỹ sư, nhân viên phòng thu mua và tài chính cũng đến từ chính khách hàng này để giúp JHICC khởi động lại sản xuất. Họ yêu cầu nhân viên của JHICC gọi họ bằng tên tiếng Anh, thay vì tên tiếng Trung để tránh sự chú ý, bốn người thạo tin kể với Nikkei Asia.
Tuy nhiên, nội bộ JHICC ai cũng biết khách hàng này là ai. Họ đến từ tập đoàn công nghệ Huawei - nhà vô địch công nghệ của Trung Quốc, doanh nghiệp có nguồn cung chip bán dẫn bị đứt gãy trong hai năm vừa qua do hậu quả các lệnh trừng phạt ngày càng nặng đô của Mỹ.
Hầu như mọi sản phẩm chip nhập khẩu đều xuất phát từ sáng chế của Mỹ. Lệnh trừng phạt của Mỹ khiến Huawei không mua được hàng và phải phụ thuộc nhiều hơn vào các nhà sản xuất trong nước, thậm chí tự mình sản xuất chip.
Thiếu hụt chip bán dẫn là thời cơ cho JHICC. Công ty là một phần trong kế hoạch tự cung tự cấp mới mà Huawei thầm lặng xây dựng khắp Trung Quốc, từ Bắc Kinh cho đến trụ sở ở quê nhà Thâm Quyến. Huawei nói với vài nhà cung cấp rằng Tập đoàn muốn tăng gấp đôi sản lượng trong hai năm tới.
Một nhân viên cũ của Naura Technology Group, nhà sản xuất thiết bị sản xuất chip hàng đầu của Trung Quốc, hiện đang làm việc tại JHICC, cho biết: “Nhà máy hiện đã hoạt động trở lại. Tất cả các nhóm chuyên gia hỗ trợ trước đây từ các công ty Mỹ đã rời đi và đó là lý do tại sao chúng tôi ở đây để trợ giúp.” Huawei từ chối yêu cầu bình luận của Nikkei Asia.
Trong khi đó, ngay đối diện JHICC, Quliang Electronics, một công ty ít tên tuổi cung cấp dịch vụ “đóng hộp chip” đang xây dựng công xưởng thứ hai trên một mặt bằng rộng bằng 20 sân bóng đá. Công việc của công ty này là bỏ vi mạch vào một lớp vỏ nhựa cứng giúp bảo vệ chúng khỏi bụi, độ ẩm và chống sốc. Cơ sở này cũng nhằm mục đích đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của Huawei, theo các nguồn tin của Nikkei.
“Phần lớn sản phẩm của chúng tôi là sản xuất cho Huawei. Chúng tôi đã có khoảng 2.700 người lao động và hiện đang xây dựng giai đoạn hai của nhà máy”, một nhân viên Quliang xác nhận với Nikkei, nhưng phát ngôn viên Quliang không trả lời yêu cầu bình luận.
Liệu lượng chip nội địa có đủ cho Huawei?
Lượng cung ứng từ nhiều nguồn của Huawei vẫn thiếu hụt khá nhiều so với trước khi bị Mỹ trừng phạt. Trước năm 2020, Huawei từng cạnh tranh trực tiếp với Apple và Samsung trong việc mua hoặc đặt hàng nguồn chip bán dẫn tiên tiến nhất từ các nhà cung cấp hàng đầu như TSMC (Đài Loan) hay Sony (Nhật Bản) để dùng trong các sản phẩm điện tử của mình.
Năm 2019, Huawei vượt qua Apple để trở thành hãng điện thoại thông minh có lượng xuất xưởng lớn thứ hai thế giới, chỉ sau Samsung. Ảnh: Getty Images
Theo công ty nghiên cứu IDC, năm 2019, Huawei từng vượt mặt Apple để trở thành hãng điện thoại thông minh có lượng hàng xuất xưởng lớn thứ hai thế giới, chỉ sau Samsung. Hiện tại, Huawei vẫn là nhà sản xuất thiết bị viễn thông số một toàn cầu, nhờ sự thống trị ở thị trường rộng lớn Trung Quốc.
HiSiliconTechnology, công ty thiết kế chip của Huawei, năm 2020 có doanh thu 8,2 tỷ USD, gần bằng quy mô đơn vị thiết kế của Apple, theo thống kê của hãng nghiên cứu Gartner. HiSilicon có những thành tựu hàng đầu thế giới: thành công xây dựng bộ chip tích hợp 5G đầu tiên trên thế giới năm 2019 và bộ xử lý di động có dùng trí tuệ nhân tạo đầu tiên năm 2017.
Sự lớn mạnh của Huawei đã khiến Washington ngày càng lo lắng. Chính quyền Mỹ liên tục cáo buộc công ty có mối quan hệ với quân đội Trung Quốc, trong khi Huawei không ngừng phủ nhận. Huawei sớm bị liệt vào danh sách đen các công ty không được phép mua và sử dụng linh kiện hay công nghệ Mỹ từ tháng 5.2019.
Trước khi các lệnh cấm có hiệu lực, Huawei đã cố gắng gom thật nhiều hàng có sẵn từ các nhà cung cấp toàn cầu như Qualcomm, nhưng rõ ràng là không đủ. Doanh thu của Huawei năm 2021 vẫn sụt giảm 28,6%, chỉ còn 99,88 tỷ USD, trong khi mảng kinh doanh điện thoại thông minh sụp đổ, rơi từ vị trí thứ hai năm 2019 xuống thứ mười năm 2021, theo dữ liệu của IDC. Tồi tệ hơn, Huawei không còn được thiết kế và đặt hàng sản xuất chip ở nước ngoài nữa, trong khi đây là nguồn lực cạnh tranh chính trong lĩnh vực công nghệ.
Đến thời Tổng thống Biden, các lệnh trừng phạt càng ngặt nghèo hơn, khi nhiều công ty công nghệ bán dẫn Mỹ như Applied Materials, KLA và Lam Research hay nhà cung ứng toàn cầu ASML (Hà Lan) phải rút chuyên gia hỗ trợ ra khỏi các công xưởng ở Trung Quốc.
Dù vậy, công ty vẫn kiên cường chống đỡ. “Nếu cuộc đàn áp của Mỹ giống như trận oanh tạc bằng máy bay chiến đấu tối tân nhất, thì những nỗ lực đáp trả của Huawei chắc chắn giống như kiểu chiến tranh du kích”, một giám đốc công ty có hợp tác với Huawei chia sẻ với Nikkei.
Âm thầm đầu tư và ráo riết tuyển dụng nhân tài
JHICC và Quliang chỉ là hai ví dụ về tham vọng chuỗi cung ứng nội địa của Huawei. Với sự trợ giúp của chính quyền địa phương khắp Trung Quốc, Huawei và các đối tác đang dựng nên hệ thống sản xuất chip và dây chuyền lắp ráp mới ở Bắc Kinh, Vũ Hán, Thanh Đảo và Thâm Quyến, với vốn đầu tư ước tính lên đến hơn 55,8 tỷ USD, theo nguồn tin của Nikkei.
Bên ngoài công trình xây dựng công xưởng mới của Quliang là bảng khẩu hiệu: “Không nghỉ ngơi và chậm trễ dù chỉ một ngày”. Ảnh: Shunsuke Tabeta
Cách trụ sở chính của Huawei không xa, cần cẩu và máy xúc cũng đang làm việc ở một nhà xưởng sản xuất chip khác: công ty PengXinWei. Một công ty khởi nghiệp lĩnh vực chip khác có cái tên tương tự, PengXinXu, cũng đang ra sức tuyển kỹ sư để xây dựng nhà máy ở Thâm Quyến.
Cả hai công ty trên, cùng với SwaySure Technology, hãng khởi nghiệp mới thành lập năm nay và có cấp quản lý là cựu nhân viên cấp cao từ hãng chip tên tuổi TSMC (Đài Loan) và Elpida Memory (Nhật), đều hoàn toàn do chính quyền thành phố Thâm Quyến sở hữu. Cả ba đều có khách hàng quan trọng nhất là Huawei.
Huawei cũng đang ráo riết tuyển nhân tài khắp thế giới cho trung tâm nghiên cứu ở châu Âu và quê nhà. Họ không chỉ tập trung vào mỗi chuyện thiết kế, mà toàn lực xây dựng lại nguyên chuỗi cung ứng: từ sản xuất, đóng gói chip, cho đến khâu chuẩn bị nguyên liệu và thiết bị sản xuất.
“Không ai rõ hơn Huawei về cách vận hành dưới các lệnh cấm của Mỹ”, Donie Teng, nhà phân tích công nghệ tại Nomura Securities nhận xét.
Mục tiêu của Huawei rất rõ ràng: thay thế các nhà máy và nhà cung ứng nước ngoài, sản xuất đủ nguồn chip chính cho trạm viễn thông, camera an ninh và điện thoại di động, sau đó là lĩnh vực chip tự động hóa.
Hai hãng sản xuất chip nội địa hàng đầu của Trung Quốc, SMIC và YMTC, cũng không nằm ngoài xu hướng tự lực, tích cực bổ sung thiết bị và phát triển dây chuyền sản xuất để tồn tại trước các đòn hiểm của Mỹ.
Ngành bán dẫn Trung Quốc thích nghi với hoàn cảnh
Kế hoạch cấm đoán Trung Quốc tiếp cận công nghệ chuỗi cung ứng bán dẫn cũng gây đau thương nhiều cho Mỹ. “Dĩ nhiên về ngắn hạn, Trung Quốc sẽ bị tổn thương”, một giám đốc của hãng Applied Materials cho biết. “Nhưng về dài hạn, kiểu can thiệp này sẽ buộc các công ty Trung Quốc phát triển, tìm kiếm nguồn thay thế thay vì chỉ ngồi đó và chờ sụp đổ”, vị này nói với Nikkei.
Thật vậy, chính các lệnh trừng phạt của Mỹ đã khiến Bắc Kinh thành công trong việc đẩy mạnh hơn ngành công nghiệp bán dẫn ở nước mình. Mặc dù vốn đầu tư cả công lẫn tư lên đến 170 tỷ USD đã đổ vào ngành này từ năm 2014, nhưng không khách hàng nào muốn mua chip nội địa.
Nhờ vào các lệnh cấm, các doanh nghiệp Trung Quốc, những khách hàng vốn ưa chuộng chip nước ngoài hơn, không có nhiều lựa chọn ngoài chip nội địa. Hai hãng chip nội địa là SMIC và Hua Hong báo cáo doanh thu kỷ lục trong hai năm 2020 và 2021. Các công ty chip nội địa trước năm 2018 chỉ đáp ứng được dưới 15% nhu cầu trong nước, nhưng đã tăng đến 24% thị phần năm 2021, theo ước tính của International Business Strategies.
Dù vậy, hàng nội địa chỉ đáp ứng được nhu cầu chip chất lượng từ trung bình đến thấp, chưa có lõi chip chất lượng cao. Trung Quốc vẫn còn phụ thuộc vào công ty nước ngoài như Advanced Micro Devices và Nvidia, nhưng hai hãng hiện đã bị cấm bán các loại chip tiên tiến nhất cho thị trường 1,4 tỷ dân. Nhiều loại chip trong 24% thị phần kể trên, dù do Trung Quốc thiết kế, thực ra vẫn được bí mật sản xuất ở nước ngoài như Đài Loan và Hàn Quốc.
Nvidia - nhà sản xuất chip đồ họa hàng đầu thế giới - hiện đã bị cấm bán hàng cho Trung Quốc mà không có giấy phép. Ảnh: Nikkei Asia
Nhiều nhà phân tích cho rằng Trung Quốc có thể tiếp tục sản xuất các loại chip thế hệ cũ, đủ dùng trong sản xuất ô tô, thiết bị gia dụng và các sản phẩm không cần chip tiên tiến.
“Nó giống như nếu bạn đang đói, bạn không nhất thiết phải ăn ở nhà hàng sao Michelin thượng hạng”, Brady Wang, một nhà phân tích của công ty nghiên cứu thị trường Counterpoint ví von về hoàn cảnh thiếu hụt chip chất lượng cao của Trung Quốc.