Theo một nghiên cứu về tác động của trợ cấp xe điện từ Cục Nghiên cứu Kinh tế Quốc gia Hoa Kỳ, “nếu không có trợ cấp thuế, lượng mua xe điện sẽ giảm khoảng 29%”.
Thị phần xe điện và mục tiêu điện khí hóa phương tiện của các thị trường nổi bật. (Nguồn: International Council on Clean Transportation)
Kinh nghiệm từ các quốc gia Bắc Âu như Na Uy, Thụy Điển,.. đã chứng minh tiềm năng của ưu đãi thuế trong việc thu hút các nhà sản xuất xe điện. Điển hình là khoản trợ cấp thuế xe điện trị giá 3 tỷ USD của Na Uy, tạo điều kiện để xe điện chiếm hơn 77% thị phần xe hơi, tính đến hết quý 3/2022.
Hiện nay, Na Uy đang là thị trường xe điện lớn nhất thế giới nhờ các chính sách ưu đãi thuế nhằm khuyến khích người dân tiêu thụ xe điện. Từ năm 1990, Na Uy bãi bỏ thuế mua, thuế nhập khẩu và nhiều loại thuế phí khác đối với các phương tiện không phát thải. Đến năm 2001, Chính phủ nước này áp dụng miễn thuế VAT – thiết lập một thị trường hoàn hảo cho cuộc cách mạng xe điện.
Các cột mốc trong lịch sử phát triển xe điện tại Na Uy. (Ảnh: Elbil.no)
Tuy nhiên, tác động lớn nhất đối với sự thay đổi hành vi nhanh chóng của người dân có thể là do Na Uy đánh thuế tương đối cao đối với xe chạy bằng xăng và dầu diesel - ở mức 25%. Điều này khiến cho các phương tiện không phát thải trở thành sự lựa chọn tối ưu và hợp lý hơn so với các dòng xe khác, ngay cả khi giá nhập khẩu cao hơn nhiều.
Hồi tháng 5, Chính phủ Na Uy bắt đầu kế hoạch loại bỏ trợ cấp xe điện khi công bố ngân sách sửa đổi sau khi đạt được những thành tựu nhất định trong công cuộc chuyển đổi xe xăng sang xe điện.
Theo đó, các mẫu ô tô điện có giá trên 500.000 kroner (gần 51.000 USD) sẽ phải đóng thuế từ ngày 1/1/2023. Mức thuế áp dụng tỷ lệ thuận với giá thành của xe điện.
Nhìn vào Thái Lan - quốc gia có nhiều nét tương đồng với Việt Nam, có thể thấy nước này đang ban hành nhiều chính sách phục vụ mục tiêu “xanh hóa” ngành giao thông.
Trong nhiều thập kỷ, Thái Lan được mệnh danh “Detroit của Đông Nam Á” với sự xuất hiện của hầu hết các nhà sản xuất ô tô lớn. Giờ đây, Thái Lan bắt đầu có những động thái chuyển đổi, định hướng trở thành một trung tâm sản xuất xe điện.
Thái Lan đứng thứ chín về độ sẵn sàng cho xe điện, thuộc nhóm thị trường xe điện mới nổi. (Nguồn: ADL)
Tháng 2/2022, Nội các Thái Lan đã thông qua dự thảo quy định bổ sung bao gồm các ưu đãi thuế và phí thuế cho xe điện, giai đoạn 2022 - 2025.
Giai đoạn 2022–2023, Thái Lan miễn/giảm thuế nhập khẩu và thuế tiêu thụ đặc biệt nhằm thúc đẩy nhu cầu về xe điện và thu hút đầu tư vào ngành xe điện, cụ thể như sau:
- Xe điện có giá bán lẻ dưới 2 triệu baht (khoảng 60.600 USD) sẽ trả thuế nhập khẩu 40%, giảm một nửa so với ban đầu. Thuế nhập khẩu với xe điện có giá bán lẻ từ 2–7 triệu baht (tương đương 60.600 – 212.200 USD) giảm từ 80% xuống 60%. Nếu thuế đang áp dụng bằng hoặc thấp hơn mức cắt giảm do hưởng lợi từ Hiệp định thương mại tự do (FTA), xe điện sẽ được miễn thuế hải quan.
- Thuế tiêu thụ đặc biệt giảm từ 8% xuống 2% đối với xe điện nhập khẩu.
Thái Lan cũng miễn thuế đối với các loại xe chở khách chạy bằng pin, xe buýt chở tối đa 10 người mỗi xe và xe bán tải sản xuất trong nước, tạo điều kiện thuận lợi để các nhà sản xuất xe điện phát triển và mở rộng thị trường. Chính sách ban đầu áp dụng cho khoảng 27 loại xe điện và thay đổi tùy từng loại, kiểu xe, dự kiến sẽ giúp giá xe điện giảm từ 2.200 - 4.800 USD mỗi chiếc.
Người phát ngôn Cục thuế Thái Lan - Nattakorn Utensut nhận định sau khi chính sách có hiệu lực, các nhà sản xuất xe điện sẽ tìm đến để ký Biên bản ghi nhớ với Chính phủ, thúc đẩy việc sử dụng xe điện tại quốc gia này. (Ảnh: Bangkok Post)
Trung Quốc liên tục gia hạn chính sách miễn thuế
Ngày 26/9/2022, Bộ Tài chính, Cục Quản lý Thuế Nhà nước và Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin Trung Quốc cùng công bố thông báo về việc gia hạn miễn thuế khi mua xe điện đến hết năm 2023.
Theo đó, các phương tiện năng lượng mới mua trong năm 2023 sẽ tiếp tục được miễn thuế nhằm giúp duy trì tốc độ tăng trưởng của ô tô điện. Các phương tiện năng lượng mới bao gồm xe điện, xe hybrid hay xe chạy bằng năng lượng mặt trời...
Bắc Kinh đã nhiều lần gia hạn miễn thuế mua xe điện kể từ khi chính sách này được áp dụng lần đầu vào năm 2014. Các khoản trợ cấp thuế bắt đầu giảm dần trong ba năm gần đây và chuyển sang khuyến khích các nhà sản xuất xe điện chế tạo và cải tiến công nghệ để xe điện có giá cả phải chăng hơn thay vì phụ thuộc vào trợ cấp chính phủ.
Thị phần doanh số xe hai/ba bánh chạy điện theo khu vực. (Ảnh: IEA)
Trung Quốc chưa công bố kế hoạch cụ thể sau năm 2023 - khi các chính sách ưu đãi thuế xe điện hết hạn. Tuy nhiên, quốc gia này đã đặt mục tiêu 20% doanh số bán xe trong năm 2025 là xe không phát thải.
Không phải mọi chính sách ưu đãi thuế đều được ủng hộ
Tại Mỹ, tất cả các loại xe hybrid cắm sạc và xe điện mua mới sau ngày 31/12/2009 sẽ được nhận khoản khấu trừ thuế tối đa 7.500 USD. Khoản ưu đãi thực tế thay đổi dựa trên các điều kiện như thuế thu nhập, kích thước pin xe điện,...
Tháng 8/2022, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã ký Đạo luật Giảm lạm phát (IRA), bao gồm quy định chỉ cung cấp ưu đãi thuế tối đa 7.500 USD cho những người mua xe điện được lắp ráp ở Bắc Mỹ, gây nên nhiều tranh cãi.
Liên minh châu Âu cảnh báo rằng các chính sách thuế xe điện của Hoa Kỳ "có nguy cơ tạo ra căng thẳng, có thể dẫn đến các biện pháp đáp trả." (Ảnh: Reuters/Kevin Lamarque)
Hàn Quốc, Nhật Bản và Liên minh châu Âu mô tả các quy định này "phân biệt đối xử" và đi ngược lại "các quy tắc thương mại quốc tế".
Tại Phiên rà soát chính sách thương mại của Mỹ trong khuôn khổ Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) diễn ra ngày 14/12 vừa qua, ông Simon Manley - Đại sứ Anh tại WTO cảnh báo các khoản trợ cấp theo IRA sẽ gây bất lợi cho các doanh nghiệp nước này và tác động đến chuỗi cung ứng pin, xe điện và năng lượng tái tạo trên toàn cầu.
Thậm chí, hãng sản xuất ô tô hàng đầu nước Mỹ - Ford cũng kêu gọi chính phủ làm rõ các điều khoản trong kế hoạch thuế xe điện và nới lỏng quy định đối với nhà sản xuất nước ngoài để nhiều xe điện đủ điều kiện nhận ưu đãi.
Mới đây, nhà sản xuất xe điện Việt Nam - VinFast đã xuất khẩu 999 chiếc xe điện đầu tiên vào thị trường Mỹ. Tuy nhiên để đủ điều kiện nhận ưu đãi thuế của chính phủ Mỹ, VinFast sẽ phải đứng trước nhiều thách thức về chi phí và giá thành nhằm tiếp cận được đông đảo người dân xứ cờ hoa.
Thông thường, các chính sách miễn giảm thuế xe điện chỉ có hiệu lực trong một khoảng thời gian. Khi đạt được một số kết quả nhất định trong cuộc cách mạng xe điện, các quốc gia có xu hướng cắt giảm ưu đãi và bắt đầu thu phí trở lại.
Tỷ lệ chi tiêu của chính phủ các nước trên tổng chi tiêu toàn cầu cho xe điện có xu hướng giảm dần. (Nguồn: IEA)