Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) mới đây đã có văn bản gửi Bộ Kế hoạch và Đầu tư để đề xuất các chính sách, giải pháp phục vụ xây dựng Đề án thúc đẩy tăng trưởng kinh tế Việt Nam trong tình hình hiện tại.
Theo đó, trả lời Công văn số 3652/BKHĐT-TH của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, VCCI nhận định, việc xây dựng và triển khai nhanh chóng, hiệu quả Đề án này là rất cần thiết trong bối cảnh dịch COVID-19 xuất hiện từ đầu năm 2020 đến nay đang có những tác động tiêu cực to lớn đối với hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp Việt Nam.
Một trong những nội dung quan trọng được VCCI đề xuất để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế Việt Nam là kiến nghị kịp thời giải đáp và xử lý các vướng mắc về quy tắc xuất xứ, giúp các doanh nghiệp tận dụng tốt hơn ưu đãi thuế quan theo các FTA.
Theo VCCI, làm tốt điều này sẽ giúp nâng cao tỷ lệ kim ngạch hàng hóa xuất nhập khẩu sử dụng ưu đãi thuế quan theo FTA trong tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam.
Còn nhiều tồn tại liên quan tới quy tắc xuất xứ
VCCI cho biết, hiện tỷ lệ kim ngạch hàng hóa xuất khẩu sử dụng ưu đãi thuế quan theo các FTA trong tổng kim ngạch xuất khẩu hiện tương đối thấp và có xu hướng giảm trong vài năm trở lại đây (từ 39% năm 2018 xuống còn 33% năm 2020).
Thậm chí các FTA gần đây (CPTPP, EVFTA) tỷ lệ sử dụng còn thấp hơn. Tỷ lệ kim ngạch hàng hóa nhập khẩu tận dụng ưu đãi thuế quan FTA thậm chí còn thấp hơn rất nhiều với một số FTA (từ 1% đến 8% như AIFTA, AJCEP-VJEPA, VCFTA, VKFTA, năm 2018).
VCCI nhận định, nguyên nhân chủ yếu của tình trạng này chủ yếu là do những vẫn đề liên quan tới quy tắc xuất xứ.
Đầu tiên, nhiều doanh nghiệp không hiểu rõ về quy tắc xuất xứ, hoặc có thắc mắc cần tư vấn về cách thức đáp ứng yêu cầu về quy tắc xuất xứ nhưng không tìm được đầu mối để có câu trả lời kịp thời, chính xác.
Tiếp đó, VCCI đánh giá, một số quy tắc xuất xứ cam kết được giải thích theo hướng bất lợi cho doanh nghiệp trong việc đáp ứng, tận dụng.
Ngoài ra, ngôn ngữ trong các Thông tư về quy tắc xuất xứ theo FTA, không dễ hiểu, luôn cần được giải thích bởi cán bộ của Bộ Công Thương (chủ thể duy nhất ở Việt Nam có đủ chuyên môn để giải thích chính xác và có hiệu lực).
Theo VCCI, nếu tận dụng hiệu quả ưu đãi thuế quan FTA, hàng hóa Việt Nam có thể tăng thêm lợi thế đáng kể trong cạnh tranh với hàng hóa từ các đối thủ khác chưa có FTA ở nhiều thị trường đối tác, từ đó gia tăng lượng xuất khẩu.
Cần thành lập Tổ Công tác về Quy tắc xuất xứ theo các FTA
Để gỡ vướng cho tình trạng trên, VCCI kiến nghị Bộ Công Thương thành lập ngay Tổ Công tác về Quy tắc xuất xứ theo các FTA với nhiệm vụ tư vấn, hỗ trợ về quy tắc xuất xứ cho các doanh nghiệp muốn tận dụng ưu đãi thuế quan FTA để xuất khẩu, nhập khẩu hàng hóa và xử lý các vướng mắc về chính sách liên quan tới quy tắc xuất xứ trong các FTA.
Theo đó, thông tin liên lạc của Tổ Công tác cần được công bố công khai, rộng rãi để các doanh nghiệp đều biết và có thể tiếp cận trực tiếp và chính xác đầu mối.
Đầu tiên, đối với hoạt động tư vấn, Tổ Công tác về Quy tắc xuất xứ sẽ có trách nhiệm tiếp nhận câu hỏi của doanh nghiệp, trả lời/phản hồi để trao đổi cụ thể hơn cho doanh nghiệp trong thời hạn ngắn (1-3 ngày)
Thứ 2, các kết quả tư vấn của Tổ Tư vấn sẽ được công khai ẩn danh để các doanh nghiệp khác có thể tham khảo (ví dụ trên một chuyên mục riêng tại Cổng thông tin về FTA của Bộ Công Thương fta.moit.gov.vn và Cổng thông tin của Bộ Công Thương moit.gov.vn).
Thứ 3, đối với hoạt động chính sách, Tổ Công tác tổng hợp các vấn đề bất cập về chính sách liên quan tới QTXX của các FTA, định kỳ hàng tháng báo cáo Bộ Công Thương để có quyết định điều chỉnh chính thức kịp thời.
Thứ 4, đối với các vướng mắc trong thực thi tại các đơn vị cấp chứng nhận xuất xứ, Tổ Công tác sẽ trực tiếp xử lý trong thời hạn 1-3 ngày kể từ ngày nhận được thông tin.
Xây dựng chính sách phát triển công nghiệp, dịch vụ hỗ trợ theo hướng "tự lực tự cường"
Theo kiến nghị của VCCI, Việt Nam cần xây dựng chính sách phát triển công nghiệp, dịch vụ hỗ trợ theo hướng bớt lệ thuộc vào nguồn cung từ bên ngoài, giảm tình trạng gia công đã kéo dài quá lâu.
Mặt khác, đây cũng là cách cũng tạo thêm giá trị gia tăng và vị thế tốt hơn của Việt Nam trong các chuỗi cung ứng toàn cầu, tạo thêm cơ hội hưởng lợi từ các FTA đòi hỏi hàm lượng xuất xứ nội địa/nội khối cao.
Đại dịch COVID-19 đang tạo cho Việt Nam cơ hội làm việc đó, khi các quốc gia đối tác lớn như Nhật, Mỹ, EU, Úc… đang tìm kiếm nơi để chuyển một phần nguồn cung cho các chuỗi của họ ra khỏi Trung Quốc.
Với một số FTA thế hệ mới như CPTPP và EVFTA, Việt Nam càng có cơ hội được chọn, nếu Chính phủ có chính sách, mục tiêu rõ ràng nhằm khuyến khích, tạo điều kiện cho doanh nghiệp Việt Việt Nam và thu hút đầu tư từ các đối tác trên vào những ngành nghề, lĩnh vực ưu tiên.
 |
Sớm triển khai cơ chế tự chứng nhận xuất xứ
Tự chứng nhận xuất xứ là cơ chế chứng nhận xuất xứ hiện đại, đã trở thành tiêu chuẩn ở nhiều nước. Cơ chế này cho phép loại bỏ thủ tục xin chứng nhận xuất xứ tại cơ quan có thẩm quyền, qua đó tiết kiệm được rất nhiều thời gian, nguồn lực cho doanh nghiệp và xã hội.
Tự chứng nhận xuất xứ vì vậy cũng được xem là công cụ quan trọng để tăng hiệu quả tận dụng ưu đãi thuế quan trong các FTA, từ đó thúc đẩy mạnh mẽ kim ngạch xuất nhập khẩu.
Trong một số FTA gần đây, Việt Nam đã cam kết về cơ chế tự chứng nhận xuất xứ nhưng có bảo lưu về thời gian thực hiện đối với trường hợp chứng nhận của nhà sản xuất xuất khẩu Việt Nam.
Tuy nhiên, VCCI cho biết,hiện trên thực tế ngoại trừ 5-6 doanh nghiệp được tự chứng nhận xuất xứ theo mô hình thử nghiệm trong ASEAN (ATIGA), Việt Nam chưa áp dụng cơ chế tự chứng nhận xuất xứ đối với bất kỳ FTA nào.
Việc bảo lưu chưa thực hiện cơ chế tự chứng nhận xuất xứ theo FTA được cho là cần thiết để các cơ quan Nhà nước và doanh nghiệp Việt Nam liên quan có đủ thời gian để nâng cao năng lực, làm quen với cơ chế tự chịu trách nhiệm… Cách tiếp cận thận trong này là phù hợp trong thời gian trước đây, khi chỉ có rất ít các doanh nghiệp Việt Nam tự chứng nhận xuất xứ và vì vậy chưa kiểm chứng được tác động thực tế.
Tuy nhiên, từ 2020, hàng hóa Việt Nam xuất khẩu đi EU theo GSP đã triển khai tự chứng nhận xuất xứ theo yêu cầu của EU (hệ thống REX). Kết quả thực tế cho thấy doanh nghiệp hưởng lợi đáng kể từ cơ chế tự chứng nhận xuất xứ này, và cũng không có bất cập nào lớn, mang tính hệ thống, được nhận diện trong thời gian qua.
Như vậy, VCCI đánh giá việc áp dụng tự chứng nhận xuất xứ cho hàng hóa xuất khẩu theo các FTA ở Việt Nam là hoàn toàn khả thi.
Liên quan tới trách nhiệm của doanh nghiệp tự chứng nhận xuất xứ, mặc dù trong cơ chế mới này, trách nhiệm của doanh nghiệp được nhấn mạnh và yêu cầu cao hơn, cần lưu ý rằng ngay cả với cơ chế cấp chứng nhận xuất xứ bởi cơ quan có thẩm quyền, doanh nghiệp vẫn phải chịu trách nhiệm đối với tất cả các thông tin mà doanh nghiệp cung cấp để làm bằng chứng về xuất xứ, cơ quan cấp chứng nhận cũng chỉ xem xét hồ sơ chứng từ do doanh nghiệp cung cấp là chủ yếu.
Do vậy, VCCI đề nghị Bộ Công Thương nghiên cứu để trình Chính phủ quyết định triển khai cơ chế tự chứng nhận xuất xứ theo các FTA ngay trong giai đoạn 2022-2024. Cụ thể, triển khai cơ chế tự chứng nhận trong CPTPP sớm hơn thời hạn 2024/2029 mà Việt Nam bảo lưu theo cam kết. Cùng với đó, triển khai cơ chế tự chứng nhận trong EVFTA, UKVFTA đồng thời với cơ chế tự chứng nhận xuất xứ theo CPTPP.
